Cứ má»—i khi giá xăng dầu thế giá»›i có biến Ä‘á»™ng, thị trường xăng dầu trong nÆ°á»›c lại căng thẳng 
vá»›i đề xuất xin tăng giá của các DN đầu mối (ảnh: cây xăng găm hàng chờ tăng giá)

Má»™t thị trường vẫn Ä‘ang còn tồn tại sá»± thống lÄ©nh của má»™t vài DN nhÆ° xăng dầu lại được trao “quyền” Ä‘iều chỉnh giá. Bởi vậy mà cứ má»—i khi giá xăng dầu thế giá»›i có biến Ä‘á»™ng, thị trường xăng dầu trong nÆ°á»›c lại căng thẳng vá»›i đề xuất xin tăng giá của các DN đầu mối. Câu chuyện xăng dầu tăng giá vẫn chÆ°a thể “có hồi kết” khi cÆ¡ chế quản lý, Ä‘iều hành giá xăng dầu hiện nay được các chuyên gia Ä‘ánh giá là có quá nhiều bất cập.

Trao quyền có Ä‘á»™c quyền hÆ¡n ?

Được trao quyền tá»± định giá xăng đầu, các DN đầu mối vẫn phải để cÆ¡ quan quản lý hối thúc giảm giá khi giá dầu thế giá»›i Ä‘ã “lao dốc”. Còn khi giá thế giá»›i tăng, thì chính các DN này lại liên tục... làm Ä‘Æ¡n xin tăng giá. Từ 1/7/2012, Bá»™ Tài chính - Công ThÆ°Æ¡ng Ä‘ã cho phép các DN kinh doanh xăng dầu đầu mối quyền quyết định giá xăng cÅ©ng nhÆ° tần suất Ä‘iều chỉnh giá theo quy định tại Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu.

Tuy nhiên, ngay thời Ä‘iểm Ä‘ó, má»™t số chuyên gia kinh tế Ä‘ã cho rằng, trong khi Ä‘iều hành, quản lý giá xăng dầu cÅ©ng nhÆ° hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh của các DN xăng dầu còn nhiều bất cập, thì việc trao quyền quyết định giá cho DN sẽ khiến càng khó quản lý, thị trường càng rối hÆ¡n và quyền lợi người tiêu dùng bị ảnh hưởng hÆ¡n.

Nhìn lại quãng thời gian ngắn từ khi được trao quyền tá»± quyết định giá xăng dầu, các DN xăng dầu đầu mối vẫn "được" liên Bá»™ nhắc nhở về việc tăng giá phải tính đến yếu tố bình ổn thị trường.

Trong quãng thời gian ngắn Ä‘ó, từ 20/7 tá»›i nay, giá xăng dầu Ä‘ã tăng tá»›i 4 lần (lần gần Ä‘ây nhất ngày 28/8 vá»›i mức 652 đồng/lít xăng 92), tổng cá»™ng khoảng 3.302 đồng má»—i lít.

Điều này cho thấy, có công cụ Ä‘iều chỉnh giá trong tay, DN dá»… dàng tá»± quyết tăng giá nhiều hÆ¡n, nhanh hÆ¡n. Trong khi Ä‘ó, nếu thị trường trông chờ giảm giá thì cứ phải từ từ… chờ cÆ¡ quan chủ quản thúc giục.

Điều Ä‘áng nói, má»—i lần tăng giá xăng dầu thì ngành xăng dầu và Cục Quản lý giá đều cho là hợp lý. Họ cho rằng, họ căn cứ vào giá xăng dầu thế giá»›i. HÆ¡n nữa, các Cty xăng dầu cÅ©ng tăng Ä‘úng quy định má»›i là cứ 10 ngày được tăng, giảm giá 1 lần và 1 lần tăng, giảm không quá 7%.

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, vấn đề then chốt trong quản lý nhà nÆ°á»›c hiện nay là cÆ¡ chế kiểm soát giá còn quá lỏng lẻo, quy định thoải mái quá mức. Nếu cứ tá»± định giá theo kiểu 10 ngày có thể tăng 7%, nhÆ° vậy 1 tháng DN xăng dầu có thể tăng 22%. Và, khó khăn sẽ Ä‘è nặng lên đời sống người dân và DN.

Xăng, dầu là những mặt hàng nhạy cảm, ảnh hưởng nhiều tá»›i đời sống xã há»™i, do Ä‘ó khi chÆ°a xây dá»±ng được thể chế để Ä‘iều hòa lợi ích giữa người mua và người bán thì không nên vá»™i trao quyền định giá cho DN. Còn nếu Ä‘ã trao quyền thì Ä‘i kèm vá»›i Ä‘ó là cÆ¡ chế quản lý đủ chặt chẽ, chế tài xá»­ phạt đủ nghiêm.

Cần thay đổi cung cách quản lý

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, việc áp dụng quy định tăng, giảm giá bán xăng dầu hiện nay không hợp lý gây khó khăn cho sản xuất và đời sống của người dân, trong khi Ä‘ó, DN vẫn tiếp tục hưởng lợi cao. Vì vậy, cần phải có sá»± thay đổi trong cÆ¡ chế quản lý giá đối vá»›i mặt hàng xăng dầu nói riêng và những mặt hàng Ä‘á»™c quyền nói chung.

Tuy nhiên, việc đề xuất xin tăng giá xăng dầu của các DN đầu mối là hoàn toàn theo Ä‘úng quy định của Nghị định 84 về cÆ¡ chế quản lý giá xăng dầu. Theo Ä‘ó, việc định giá mặt hàng xăng dầu được chia làm 3 mức: giá đầu vào tăng từ 0 - 7% thì DN được tá»± định giá; từ 7 - 12% DN được định giá 7%, còn lại 5% do Quỹ bình ổn giá sẽ bù 60% và 40% là theo giá thị trường; trên 12% sẽ do cÆ¡ quan quản lý quyết định.

Theo bình luận của ông Ngô Trí Long - chuyên gia kinh tế, những quy định cụ thể trên "nghe thì có vẻ rất hợp lý" nhÆ°ng lại không phù hợp vá»›i đặc thù của thị trường xăng dầu khi Ä‘ây là ngành còn Ä‘á»™c quyền và trái vá»›i quản lý giá theo cÆ¡ chế thị trường. "Việc định giá nhÆ° trên là trái vá»›i cÆ¡ chế thị trường, vì trong Ä‘iều 19 của Luật Quản lý giá Ä‘ã nêu rõ: vá»›i sản phẩm Ä‘á»™c quyền, nhà nÆ°á»›c phải định giá. Còn theo Luật Cạnh tranh, những DN có vị trí thống lÄ©nh thị trường (thá»±c chất là Ä‘á»™c quyền) mà nhà nÆ°á»›c để cho DN định giá là trái vá»›i cÆ¡ chế quản lý giá cÅ©ng nhÆ° trái vá»›i Luật Ä‘ã ban hành. Điều này thể hiện sá»± bất cập, lủng củng trong Ä‘iều hành. Việc tăng giá là có lợi cho DN" - ông Long phân tích.

Do Ä‘ó, vị chuyên gia này cho rằng, những quy định trong Nghị định 84 là "lưỡng tính", khi sản phẩm Ä‘á»™c quyền nhÆ°ng DN lại được quyền tá»± Ä‘iều chỉnh giá trên cÆ¡ sở "thông qua", tức là Ä‘ã được "trao quyền" nhÆ°ng lại phải "hỏi ý kiến". ChÆ°a kể, thêm má»™t bất cập nữa trong quản lý mà ông Long cho rằng, cần phải "xem xét lại" là việc các DN xăng dầu luôn có má»™t khoản lợi nhuận định mức vá»›i 300 đồng từ Quỹ bình ổn giá xăng dầu ngay cả khi lá»— hay lãi là bất hợp lý.

Trong khi Ä‘ó, TS VÅ© Đình Ánh - Chuyên gia kinh tế, lại cho rằng, Ä‘ang có sá»± khập khiá»…ng trong cÆ¡ chế quản lý, Ä‘iều hành thị trường xăng dầu: "Việc Ä‘iều chỉnh phải có căn cứ hợp lý, tức là phải có cÆ¡ chế khác hẳn, chứ vá»›i cÆ¡ chế hiện nay thì không giải quyết được gì. CÅ©ng bởi quản lý giá thì do Bá»™ Tài chính đảm nhiệm, còn quản lý thị trường cả về phía cung và cầu, hay những vấn đề nhÆ° cạnh tranh - Ä‘á»™c quyền lại do Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng quản. Không thể quản lý thị trường mà giá thì má»™t "ông" quản, thị trường thì má»™t "ông" khác quản".

Vá»›i đặc thù ngành xăng dầu Ä‘ang có những DN thống lÄ©nh thị trường, các chuyên gia cho rằng việc định giá phải do cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c kiểm soát và quản lý chặt chẽ, sát vá»›i giá thị trường. TrÆ°á»›c mắt, khi giá xăng dầu thế giá»›i Ä‘ang tăng phi mã nhÆ° hiện nay, nhà nÆ°á»›c cần xem xét đến khả năng giảm giãn thuế, phí, thu quỹ bình ổn để tăng giá hợp lý, khoan sức dân, tránh tác Ä‘á»™ng mạnh đến nền kinh tế.

Bên cạnh Ä‘ó, các cÆ¡ quan quản lý cÅ©ng cần nâng cao năng lá»±c kiểm soát, quản lý giá các mặt hàng đặc thù, tránh việc tăng giá chỉ là đề xuất má»™t chiều của DN mà không có sá»± phản biện của cÆ¡ quan quản lý. Má»™t trong những yếu tố trọng tâm được ông Long Ä‘Æ°a ra là cần kiểm soát chặt chẽ giá cÆ¡ sở dá»±a trên kiểm toán hoạt Ä‘á»™ng của các DN kinh doanh xăng dầu ở tất cả các khâu chi phí hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh, sá»± hợp lý của giá bán.

Nguồn tin: (DĐDN)