Từ tháng 5.2009 đến nay, các DN kinh doanh xăng dầu Ä‘ã có tá»›i 6 lần Ä‘òi tăng giá bán lẻ. Trong khi Ä‘ó, 3 lần các DN này được chấp nhận tăng giá bán vá»›i tổng mức tiền tăng là 1.500Ä‘/lít.

Tuy nhiên, nhìn vào cÆ¡ chế hiện nay sẽ thấy các cÆ¡ quan quản lý Ä‘ang nặng về Ä‘iều hành mà chÆ°a thiết lập được cÆ¡ chế giám sát.

Lá»— - lãi ai biết (?)

Má»™t lý do muôn thuở má»—i khi DN kinh doanh đầu mối Ä‘òi tăng giá là: Giá thế giá»›i lên cao, DN bị lá»—. Tùy từng mặt hàng mà các DN thường "kê" ra là lá»— nhiều hay ít. Liên tiếp trong 6 lần đề nghị tăng giá gần Ä‘ây, mức lá»— mà các DN Ä‘Æ°a ra thường là trên - dÆ°á»›i 1.000Ä‘/lít. CÅ©ng trong 6 lần đề nghị tăng, có má»™t lần các DN đề nghị tăng 1.000Ä‘/lít; còn lại mức giá đề nghị luôn là 500Ä‘/lít.

Đến Ä‘ây, má»™t câu hỏi lá»›n trong kinh doanh xăng dầu hiện nay là: CÆ¡ quan nào giám sát và xác nhận mức lá»— này? Thá»±c tế là sau rất nhiều lần "nêu vấn đề" là sẽ Ä‘Æ°a ra "công thức" giá - thuế; song cho đến nay, "công thức" này vẫn chÆ°a được Ä‘Æ°a ra và thá»±c thi.

Mặt khác, câu hỏi trên không phải là không có lý khi mà từ trÆ°á»›c tá»›i nay, hầu nhÆ° năm nào, giai Ä‘oạn nào DN cÅ©ng kêu lá»—; thế nhÆ°ng cùng vá»›i sá»± bù lá»— từ Nhà nÆ°á»›c và lợi nhuận kinh doanh, các DN này luôn "sống khỏe". Má»™t dẫn chứng thuyết phục nhất là tại báo cáo kiểm toán năm 2007 (công bố tháng 7.2008), cÆ¡ quan này Ä‘ã phát hiện và đề nghị giảm cấp bù lá»— cho riêng mặt hàng dầu của TCty Xăng dầu VN số tiền lên tá»›i hÆ¡n 41 tỉ đồng.

Trao đổi vá»›i phóng viên Lao Động, má»™t chuyên gia kinh tế phân tích: DN căn cứ vào Ä‘âu, trên cÆ¡ sở nào để xác định mức lá»— khi mà thá»±c tế bá»™ máy quản lý cồng kềnh, chi phí sản xuất quá cao. Thậm chí, chuyên gia này còn cho rằng kinh doanh xăng dầu hiện nay là sÆ°á»›ng nhất bởi sẵn hàng mua - sẵn hàng bán, lãi thì DN hưởng, lá»— thì Nhà nÆ°á»›c bù lá»— và nhân dân chia sẻ, gánh chịu.

Cần cải thiện cơ chế

Thá»±c tế kinh doang xăng dầu VN Ä‘ã được chuyển hoàn toàn sang cÆ¡ chế thị trường từ năm 2008. Tuy nhiên nhìn vào cÆ¡ chế hiện nay, rõ ràng có quá nhiều bất cập. Bất cập đầu tiên nằm ở chính các DN khi mà năng lá»±c kinh doanh mặt hàng này. Cụ thể, có tá»›i 11 DN đầu mối; song năng lá»±c dá»± trữ lÆ°u thông chỉ được tính trên dÆ°á»›i 1 tháng.

Vá»›i năng lá»±c hạn chế này, an ninh năng lượng luôn được đặt vào tình trạng nóng. Bên cạnh Ä‘ó, dù gọi là cÆ¡ chế thị trường, nhÆ°ng thá»±c chất xăng dầu bán ra hôm nay chính là nguồn hàng Ä‘ã được giao từ trên dÆ°á»›i 1 tháng trÆ°á»›c Ä‘ó. Điều Ä‘ó đồng nghÄ©a vá»›i việc thị trường VN luôn có "Ä‘á»™ trá»…" so vá»›i thị trường thế giá»›i hàng tháng trời.

Về phía các cÆ¡ quan quản lý, bất cập nằm chính ở cÆ¡ chế Ä‘iều hành, giám sát DN và thị trường. Đại diện DN cho biết, rõ ràng vá»›i cÆ¡ chế hiện nay, 11 DN Ä‘ã không được chủ Ä‘á»™ng quyết định giá. Đặc biệt vá»›i cÆ¡ chế "đề nghị tăng giá" và "duyệt giá" trong 3 ngày hiện nay cÅ©ng rất dá»… sinh ra lá»— hổng. Cụ thể, khi DN có văn bản xin tăng giá, nếu người của chính DN này "phím" cho người thân và đại lý găm hàng hoặc "lấy thêm hàng", khi Ä‘ó việc trục lợi rất dá»… thá»±c hiện và số tiền có thể trục lợi là không nhỏ.

Cuối cùng, bất cập lá»›n nhất là vá»›i cÆ¡ chế hiện nay, DN vừa bị Ä‘á»™ng và vừa "không cần chủ Ä‘á»™ng" trong kinh doanh. Khi Ä‘ó những DN này chỉ cần thá»±c hiện Ä‘úng nhiệm vụ, chức năng vá»›i Nhà nÆ°á»›c thông qua việc "sẵn mua - sẵn bán" và "theo giá quy định" là xong.

Vá»›i cÆ¡ chế hoạt Ä‘á»™ng này, các DN sẽ chậm - thậm chí là không cần đổi má»›i trong quản trị DN, trong cÆ¡ cấu nhân sá»±, trong sản xuất kinh doanh... Khi Ä‘ó, các chuyên gia cho rằng sức ỳ sẽ khiến DN "khó mà lá»›n được" và cÅ©ng khó lòng "vÆ°Æ¡n ra biển lá»›n" trong quá trình há»™i nhập.

(Lao Động)