Trong khoảng hÆ¡n 10 ngày trở lại Ä‘ây, giá xăng dầu thế giá»›i Ä‘ã giảm khoảng 5-7%. Người tiêu dùng và các doanh nghiệp hy vọng giá xăng dầu trong nÆ°á»›c sẽ giảm, nhÆ°ng Ä‘iều Ä‘ó Ä‘ã không xảy ra. 

Giá thế giá»›i giảm, lại tăng giá trong nÆ°á»›c

Theo quyết định của liên bá»™ Tài chính - Công ThÆ°Æ¡ng thống nhất Ä‘iều chỉnh giá bán xăng dầu tăng từ 20 giờ ngày 28/3/2013 tăng 362-1.430 đồng/lít, xăng Ä‘iều chỉnh tối Ä‘a 1.430 đồng/lít, đẩy giá bán lẻ xăng A92 lên mức cao ká»· lục. Nhiều chuyên gia kinh tế, người dân, doanh nghiệp sản xuất ngỡ ngàng, choáng váng. 

Cái lý của cÆ¡ quan chức năng Ä‘Æ°a ra cho việc tăng giá xăng dầu trong bối cảnh giá thế giá»›i Ä‘ang giảm nghe ra có vẻ thiếu thuyết phục, má»›i đứng về phía lợi ích của cÆ¡ quan chức năng, doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, chÆ°a đứng về phía giá»›i tiêu dùng. 

Việc tăng giá xăng dầu, cÆ¡ quan chức năng cần có sá»± thông báo công khai, cụ thể, hết sức minh bạch, không thể Ä‘Æ°a ra má»™t trong các nguyên nhân là hạn chế buôn lậu. Vậy lá»±c lượng quản lý thị trường làm gì? Trong khi Ä‘ó, ngày 27/3 Trung Quốc quyết định giảm giá xăng dầu.

Để làm rõ việc Ä‘iều chỉnh (tăng, giữ ổn định, hoặc giảm) giá chỉ có thể được xem xét qua cÆ¡ chế Ä‘iều hành giá xăng dầu. Hiện nay giá xăng dầu được Ä‘iều hành theo Nghị định 84/2009/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu. Đến nay, nghị định này Ä‘ã có nhiều bất cập cần sá»­a đổi gấp. 

Đầu năm 2013, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng vừa báo cáo Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ kết quả thá»±c hiện và đề xuất hÆ°á»›ng sá»­a đổi Nghị định 84 cho phù hợp vá»›i thá»±c tiá»…n. Về cÆ¡ chế Ä‘iều hành giá, trong báo cáo cho rằng, về bản chất cách Ä‘iều hành là không thay đổi, chỉ thay đổi chu kỳ, tần suất Ä‘iều chỉnh giá.

Định dạng và sá»­a chữa những bất cập

Trong cÆ¡ chế định giá, hÆ°á»›ng đề xuất sá»­a đổi của cÆ¡ quan chức năng vẫn thừa nhận định giá xăng dầu chia làm 3 bÆ°á»›c, đề xuất thu hẹp biên Ä‘á»™ tăng giá (3%; 5% và 7%) để không tăng giá sốc. 

Lần đầu tiên đề xuất phÆ°Æ¡ng án khác là quy định con số cụ thể (tuyệt đối), khi giá cÆ¡ sở và giá hiện hành trong nÆ°á»›c chênh 500 đồng/lít, doanh nghiệp được tá»± quyết định giá bán lẻ, nếu mức chênh từ 500 - 1.000 đồng/lít thì doanh nghiệp được quyết định giá bán kết hợp vá»›i sá»­ dụng quỹ bình ổn. Nhà nÆ°á»›c chỉ can thiệp khi mức chênh lệch giữa giá bán lẻ và giá cÆ¡ sở cao hÆ¡n 1.000 đồng/lít.

TÆ° duy Ä‘ó hoàn toàn không phù hợp vá»›i cÆ¡ chế định giá trong nền kinh tế thị trường. Trong cÆ¡ chế thị trường, chỉ có má»™t trong hai chủ thể có quyền định giá, là Nhà nÆ°á»›c hoặc thị trường. Nếu thị trường Ä‘á»™c quyền thì giá do Nhà nÆ°á»›c định, còn thị trường cạnh tranh thì giá do thị trường định (doanh nghiệp định giá theo giá thị trường - Ä‘ó là giá phổ biến về má»™t loại hàng hóa nào Ä‘ó trên thị trường tại má»™t thời Ä‘iểm và không gian nhất định). 

Trong bối canh thị trường xăng dầu chÆ°a có cạnh tranh thá»±c sá»±, vẫn còn Ä‘á»™c quyền (Petrolimex vá»›i thị phần 55%, giữ vị trí thống lÄ©nh thị trường xăng dầu ná»™i địa), vá»›i má»™t thị trường còn mang tính Ä‘á»™c quyền, Nhà nÆ°á»›c để cho doanh nghiệp tá»± quyết định giá dù trong biên Ä‘á»™ nhỏ, là trái vá»›i cÆ¡ chế quản lý giá trong nền kinh tế thị trường. Định giá xăng dầu vẫn chia 3 bÆ°á»›c, theo cÆ¡ chế lưỡng tính là không phù hợp.

Qua các lần Ä‘iều chỉnh tăng, giảm giá cho thấy việc Ä‘iều hành giá không Ä‘úng vá»›i diá»…n biến của giá thị trường thế giá»›i khi có sá»± diá»…n biến phức tạp của giá xăng dầu thế giá»›i. Việc giá trong nÆ°á»›c tăng không kịp vá»›i giá thế giá»›i buá»™c các doanh nghiệp phải găm hàng, chờ thời Ä‘iểm có lãi má»›i bán. doanh nghiệp Ä‘ã tìm mọi cách trì hoãn để không bán hàng, nhÆ° mất Ä‘iện, bảo trì hệ thống, hỏng máy... Đó là lẽ Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên trong hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh trên thÆ°Æ¡ng trường. 

Thông thường, các doanh nghiệp phải đẩy mạnh bán ra để thu lợi nhuận. Thế nhÆ°ng tại sao doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu găm hàng? Đây là lá»—i cÆ¡ chế quản lý giá. Do việc kìm giá quá lâu (4 lần) từ 15/2-26/2/2013) chủ yếu sá»­ dụng quỹ bình ổn, hệ lụy dẫn đến khi giá thế giá»›i giảm, nguồn quỹ bình ổn cạn kiệt và có nÆ¡i âm, chúng ta lại quyết định tăng giá, trái vá»›i quy luật thị trường, gây sốc, choáng váng cho người tiêu dùng. Niềm tin thị trường Ä‘ã thấp, nay lại càng xuống thấp hÆ¡n nữa.

Sá»­ dụng linh hoạt, nhạy bén các công cụ Ä‘iều tiết

Thuế, giá, phí, quỹ bình ổn, mức chiết khấu, lợi nhuận định mức... là những bá»™ phận quan trọng trong cấu thành của giá bán. Việc sá»­ dụng các công cụ này thời gian qua chÆ°a linh hoạt nhạy bén.

TrÆ°á»›c ngày 28/3 sau khi cá»™ng các loại thuế, phí và được hưởng mức trích quỹ bình ổn vá»›i mặt hàng xăng ở mức 2.000 đồng/lít, các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối Ä‘ang có mức lãi khoảng 800 - 850 đồng/lít. Mức lãi vá»›i mặt hàng diesel 0,5S khoảng trên 700 đồng/lít. Mặt hàng lãi cao nhất là dầu hỏa vá»›i mức khoảng trên 900 đồng/lít. 

Quỹ bình ổn giá xăng dầu tại nhiều Ä‘Æ¡n vị Ä‘ã bị âm do mức trích sá»­ dụng quỹ cao kéo dài trong thời gian qua. Ngay các Ä‘Æ¡n vị chiếm thị phần lá»›n nhÆ° Petrolimex, PV Oil, quỹ bình ổn cÅ©ng Ä‘ã được sá»­ dụng hết. 

Người dân Ä‘ang phải chịu Ä‘á»±ng trả thêm tiền, còn doanh nghiệp xăng dầu Ä‘ang có lãi nhờ quỹ bình ổn giá. Vá»›i mức trích nhÆ° vậy, Ä‘áng ra giá xăng bán lẻ sẽ rẻ hÆ¡n 300 đồng/lít, nhÆ°ng người dân vẫn phải trả thêm 300 đồng/lít để tạo quỹ nhằm bù lại khi giá thế giá»›i tăng. 

Do lãi nhiều, nên mức chiết khấu mà các doanh nghiệp đầu mối xăng dầu trích cho các đại lý lên tá»›i 700-800 đồng/lít xăng bán lẻ. Chính vì thế, bán được càng nhiều, doanh nghiệp nhập khẩu càng có lãi. Đây chính là lý do khiến các doanh nghiệp Ä‘ang có cuá»™c chạy Ä‘ua ngầm về mức chi hoa hồng chia cho các đại lý từ 200 đồng tăng lên gấp 4 lần nhÆ° hiện nay. 

Chi phí hoa hồng, xét cho cùng người tiêu dùng phải gánh. Nếu tính bình quân theo lượng xăng dầu được nhập trong năm 2013 là 13 triệu tấn, trong Ä‘ó 60% mặt hàng xăng, vá»›i lượng bán ra trung bình khoảng trên 2 triệu lít xăng/ngày, các doanh nghiệp Ä‘ang ung dung hàng chục tá»· đồng lợi nhuận/ngày.

Định mức chi phí, thù lao hoa hồng đại lý

Những chi phí kinh doanh này cần sá»­a đổi, bổ sung theo hÆ°á»›ng Ä‘iều chỉnh mức chi phí kinh doanh định mức, đồng thời khống chế mức thù lao dành cho tổng đại lý, đại lý không vượt quá chi phí kinh doanh định mức. 

Cụ thể, chi phí bán lẻ bình quân ở các địa bàn gần cảng nhập khẩu và gần nhà máy chế biến xăng, dầu ở trong nÆ°á»›c của các thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối đối vá»›i xăng, dầu diezel, dầu hỏa sẽ có mức tối Ä‘a là 860 đồng/lít (quy định hiện nay là 600 đồng/lít). 

Đối vá»›i các địa bàn khác vá»›i quy định trên tối Ä‘a bằng 860 đồng/lít cá»™ng vá»›i tối Ä‘a 2% mức giá bán lẻ xăng, dầu diezel, dầu hỏa ở địa bàn gần cảng nhập khẩu và gần nhà máy chế biến xăng, dầu ở trong nÆ°á»›c. NhÆ° vậy, vá»›i cách tính này chi phí kinh doanh định mức được nâng lên, doanh nghiệp nhập khẩu đầu mối sẽ có lợi hÆ¡n.

Theo chúng tôi, cần minh bạch chi phí kinh doanh này gồm các chi phí cố định và chi phí biến đổi để có thể Ä‘ánh giá sá»± biến Ä‘á»™ng của các chi phí mà doanh nghiệp phải thá»±c hiện. Khi Ä‘Æ°a ra mức cụ thể cần phải khảo sát, Ä‘ánh giá có cÆ¡ sở khoa học và thá»±c tiá»…n, không Ä‘Æ°a ra mức theo chủ quan của cÆ¡ quan quản lý hoặc theo sá»± đề nghị của các doanh nghiệp. Nếu Ä‘Æ°a ra mức quá cao sẽ thiệt hại cho người tiêu dùng, nếu quá thấp không đủ bù đắp chi phí thì doanh nghiệp sẽ không thể tồn tại để hoạt Ä‘á»™ng.

Về quỹ bình ổn giá nên tập trung về má»™t đầu mối để quản lý có hiệu quả, được sá»­ dụng linh hoạt và Ä‘áp ứng được yêu cầu bình ổn giá trong từng thời kỳ. Không được phép để quỹ bình ổn trong trạng thái âm. Tuy nhiên, cần nghiên cứu lại nguồn hình thành quỹ, ngoài sá»± Ä‘óng góp của người tiêu dùng, doanh nghiệp cÅ©ng cần trích má»™t phần rất nhỏ lợi nhuận để chia sẻ sá»± rủi ro khi có sá»± biến Ä‘á»™ng về giá. Đồng thời cần có cÆ¡ chế quản lý, giám sát và minh bạch công khai về quỹ bình ổn.

Về tần suất Ä‘iều chỉnh giá, tần suất 10 ngày cÅ©ng chÆ°a thật phù hợp vá»›i sá»± biến Ä‘á»™ng của giá xăng dầu thế giá»›i vốn thường xuyên biến Ä‘á»™ng, mà cần phải ngắn hÆ¡n. Song má»™t vấn đề khó khăn là hiện xăng dầu dá»± trữ quốc gia Ä‘ang được để tại các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối. Thá»±c tế này dá»… dẫn đến tình trạng khó tách bạch giữa xăng dầu dá»± trữ quốc gia và xăng dầu kinh doanh. Cần phải nghiên cứu, xây dá»±ng cÆ¡ chế theo hÆ°á»›ng bảo đảm minh bạch, thuận lợi trong quản lý, sá»­ dụng xăng dầu dá»± trữ quốc gia.

Định mức hao hụt và quản lý giá đầu vào

Định mức hao hụt tá»± nhiên về xăng dầu hiện nay do các doanh nghiệp đầu mối tá»± xây dá»±ng, ban hành và thá»±c hiện, cÆ¡ quan Nhà nÆ°á»›c không thẩm định nên việc quản lý chi phí hao hụt của các doanh nghiệp trong giá vốn hàng bán còn mang tính chủ quan. 

Nếu các doanh nghiệp lợi dụng việc tá»± quy định mức hao hụt để nâng chi phí kinh doanh, sẽ gây khó khăn cho việc giám sát. Cần ban hành má»™t định mức hao hụt xăng dầu cho từng công Ä‘oạn đối vá»›i từng chủng loại xăng, dầu.

Hiện các doanh nghiệp tá»± tiến hành nhập khẩu, khó khăn trong việc quản lý giá đầu vào. Cần tổ chức đấu thầu theo tiêu chí giá nhập của các đầu mối. Hiện nay ngoài thị trường Singapore, hiện Ä‘Æ¡n vị Ä‘ang nhập khẩu tại nhiều thị trường khác chẳng hạn nhÆ° Trung Đông. Nên việc quy định lấy giá Platt’s tại Singapore để tính giá cÆ¡ sở liệu có còn hợp lý?

Vá»›i những cách thức Ä‘iều hành giá xăng dầu còn lúng túng, không phù hợp vá»›i diá»…n biến của giá thế giá»›i nhÆ° hiện nay, má»™t vấn đề đặt ra cần phải sá»­a đổi gấp Nghị định 84. Đồng thời cÆ¡ quan chức năng cÅ©ng cần có những biện pháp xá»­ lý nghiêm những trường hợp sau khi tăng giá xăng dầu sẽ lấy “cá»›” để tăng giá bán của mình má»™t cách bất hợp lý.

Nguồn tin: vneconomy