Sau má»™t thời gian dài việc Ä‘iều hành giá xăng dầu được giao cho liên bá»™ Tài chính - Công thÆ°Æ¡ng thá»±c hiện nhằm mục tiêu bình ổn giá, giữ ổn định kinh tế vÄ© mô, nhÆ°ng cuối tháng 6-2012 quyền định giá xăng dầu Ä‘ã được trao cho các doanh nghiệp (DN) đầu mối kinh doanh mặt hàng này.

Việc giá xăng tăng 400 đồng/lít Ä‘êm 20-7 khi giá thế giá»›i có xu hÆ°á»›ng tăng nhẹ trong má»™t tuần liên tiếp, má»™t lần nữa khiến dÆ° luận đặt câu hỏi: Liệu lợi ích của người tiêu dùng (NTD) có được bảo đảm khi quyền định giá xăng dầu được trao cho DN trong bối cảnh yếu tố Ä‘á»™c quyền vẫn Ä‘ang chi phối thị trường kinh doanh xăng, dầu?

Khách hàng mua xăng tại Ä‘iểm bán đường Xuân Thủy, Cầu Giấy. áº¢nh: NhÆ° Ý

Phải có sá»± giám sát chặt chẽ

Sau 5 lần giảm giá liên tiếp vá»›i mức giảm tổng cá»™ng 3.200 đồng/lít, 22 giờ ngày 20-7, giá xăng bán lẻ Ä‘ã tăng 400 đồng/lít ngay sau khi quyền định giá mặt hàng thiết yếu này được trao cho các DN đầu mối kinh doanh xăng dầu theo quy định tại Nghị định (NĐ) 84/CP. Quyết định tăng giá được các DN đề xuất sau má»™t tuần liên tiếp giá xăng, dầu trên thị trường thế giá»›i Ä‘iều chỉnh tăng. Hai ngày trÆ°á»›c đợt Ä‘iều chỉnh, nhiều đầu mối xăng dầu Ä‘ã có công văn đề xuất tăng giá gá»­i tá»›i Cục Quản lý giá, Bá»™ Tài chính. Lý do được Ä‘Æ°a ra là giá bán lẻ xăng dầu Ä‘ã thấp hÆ¡n mức giá cÆ¡ sở. Tuy nhiên, mức đề xuất tăng giá của các DN lại không thống nhất. Nguyên nhân là theo NĐ 84/CP, giá cÆ¡ sở được tính bình quân 30 ngày, song nhiều đầu mối xăng dầu chỉ tính trong 20 ngày, thậm chí 10 ngày để làm cÆ¡ sở Ä‘iều chỉnh. Để thống nhất mức chênh lệch giữa giá cÆ¡ sở và giá bán lẻ xăng dầu, tối 20-7, Bá»™ Tài chính Ä‘ã có công văn tính toán cụ thể mức chênh lệch này gá»­i tá»›i các đầu mối. Theo tính toán của Bá»™ Tài chính, giá xăng RON 92 thời Ä‘iểm Ä‘ó thấp hÆ¡n giá cÆ¡ sở 390 đồng/lít, dầu diesel 0,5S: 412 đồng/lít, dầu hỏa: 348 đồng/lít và dầu ma dút: 71 đồng/lít.

Ngay sau khi có công văn của Bá»™ Tài chính, Tổng Công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) và các DN đầu mối khác Ä‘ã thông báo mức tăng giá 400 đồng/lít xăng và dầu diesel, 300 đồng/lít dầu hỏa. Trong bối cảnh kinh doanh xăng dầu ở nÆ°á»›c ta vẫn là thị trường Ä‘á»™c quyền vá»›i việc Petrolimex chiếm khoảng hÆ¡n 60% thị phần, Tổng Công ty Dầu Việt Nam (PVOil) chiếm 10%, nếu các DN đầu mối bắt tay tăng giá mặt hàng thiết yếu này, phần thiệt thòi sẽ nghiêng về phía NTD. Bởi, dù tăng, hoặc giảm giá thấp hÆ¡n, nhÆ°ng các DN nhỏ sẽ nhìn vào mức Ä‘iều chỉnh của các DN lá»›n để tăng giá. Má»™t lo lắng lá»›n hÆ¡n của dÆ° luận khi quyền định giá xăng được trao lại cho DN là liệu việc giảm giá bán lẻ xăng dầu khi giá thế giá»›i giảm của các đầu mối có "kịp thời" nhÆ° lúc họ Ä‘iều chỉnh tăng để bảo đảm NTD không bị thiệt thòi? Vì, trong 5 lần Ä‘iều chỉnh giảm giá xăng dầu gần Ä‘ây, việc chủ Ä‘á»™ng đề xuất giảm giá của DN không kịp thời nhÆ° tăng giá. Thậm chí, có DN còn khẳng định, Ä‘ang có ý định giảm giá thì liên bá»™ tài chính - công thÆ°Æ¡ng Ä‘ã có chỉ đạo giảm. Nếu không có sá»± giám sát chặt chẽ của cÆ¡ quan quản lý, phần thiệt thòi sẽ nghiêng về phía NTD. Vì, dù giá xăng có tăng hợp lý hay không, NTD vẫn phải chấp nhận.

Sẽ giảm độc quyền kinh doanh xăng, dầu

Theo quy định tại NĐ 84/CP, DN chỉ được Ä‘iều chỉnh giá khi các yếu tố hình thành giá có biến Ä‘á»™ng 7%. Việc giao quyền tá»± quyết định giá xăng dầu cho các đầu mối Ä‘ã được thá»±c hiện vào những tháng đầu năm 2010. NhÆ°ng, sau Ä‘ó do giá xăng trên thị trường thế giá»›i tăng cao, để thá»±c hiện mục tiêu bình ổn giá, giữ ổn định kinh tế vÄ© mô, Chính phủ Ä‘ã trao quyền định giá xăng cho liên bá»™ tài chính - công thÆ°Æ¡ng. Ông Nguyá»…n Tiến Thỏa, Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bá»™ Tài chính) cho biết, trong bối cảnh giá xăng dầu thế giá»›i tÆ°Æ¡ng đối ổn định, lạm phát trong nÆ°á»›c ở mức thấp... việc trao lại quyền định giá xăng dầu cho DN là phù hợp. Tuy nhiên, Nhà nÆ°á»›c vẫn phải kiểm soát, không để DN tùy ý tăng, mà phải Ä‘iều chỉnh phù hợp vá»›i biến Ä‘á»™ng của chi phí đầu vào. CÆ¡ chế Ä‘iều hành xăng dầu sắp tá»›i sẽ bổ sung các quy định để tạo thuận lợi cho nhiều thành phần kinh tế cùng tham gia, cạnh tranh nhằm giảm tình trạng Ä‘á»™c quyền thị trường xăng dầu hiện nay.

Liên quan đến vấn đề này, tại buổi họp báo thường kỳ của Bá»™ Tài chính diá»…n ra má»›i Ä‘ây, Thứ trưởng Bá»™ Tài chính Đỗ Hoàng Anh Tuấn cÅ©ng khẳng định, việc trao quyền định giá xăng cho DN chỉ là giải pháp tình thế khi tình trạng Ä‘á»™c quyền vẫn chÆ°a được giải quyết. Tại má»™t số nÆ°á»›c trên thế giá»›i, DN xăng, dầu lá»›n nhất chỉ được chiếm 12% thị phần của thị trường. Nếu vượt quá mức này, DN sẽ phải chịu giám sát hoặc chấp nhận giải thể. Trong khi Ä‘ó, ở Việt Nam, Petrolimex Ä‘ang chiếm tá»›i 63% thị phần, yếu tố cạnh tranh chÆ°a thể bảo đảm. Vì vậy, việc giao quyền định giá cho DN hiện nay không phải mang tính lâu dài và vẫn phải dá»±a trên cÆ¡ sở quản lý của Nhà nÆ°á»›c, bởi xăng dầu là mặt hàng thiết yếu vá»›i nền kinh tế. Việc quan trọng nhất trong quyết định trao lại quyền định giá xăng, dầu cho DN là chống cÆ¡ chế xin, cho. Ngoài ra, khi Ä‘ã giao quyền, DN phải công khai tất cả thông tin, cÅ©ng nhÆ° thời Ä‘iểm công khai.

Các chuyên gia kinh tế cÅ©ng cho rằng, chỉ khi nào thế Ä‘á»™c quyền trên thị trường xăng dầu bị phá vỡ và có sá»± tham gia của nhiều thành phần, thì các DN trong ngành xăng dầu má»›i có thể cạnh tranh lành mạnh. DN nào quản lý tốt khấu hao, chi phí, có mức giá tốt hÆ¡n Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên sẽ được NTD lá»±a chọn và chiếm được thị phần lá»›n trên thị trường xăng dầu. Mức và thời Ä‘iểm tăng giá của má»—i DN xăng dầu lúc Ä‘ó sẽ khác nhau và NTD có quyền lá»±a chọn mức giá tốt nhất cho mình. Chỉ khi Ä‘ó, NTD má»›i tránh được cảnh giá xăng "tăng nhanh, giảm chậm" nhÆ° hiện nay.