Cần Ä‘Æ°a ra má»™t cÆ¡ chế công khai tăng, giảm giá xăng dầu do những nguyên nhân nào để người tiêu dùng có niềm tinSố liệu thống kê cho thấy 6 tháng đầu năm 2009, tiêu thụ xăng dầu giảm 6% so vá»›i năm 2008. Có nhiều lý giải cho con số này, cÆ¡ bản nhất là lý do sản xuất suy giảm nên giảm tiêu dùng nhiên liệu. NhÆ°ng trong thá»±c tế, sản xuất công nghiệp và nhiều lÄ©nh vá»±c khác vẫn tăng nên tiêu thụ xăng dầu không thể giảm.

Thị trường xăng dầu Việt Nam không có cạnh tranh. Trong ảnh: Khách hàng đổ xăng tại má»™t
cá»­a hàng xăng dầu tại TPHCM. Ảnh: T.THẠNH

Không có cạnh tranh

Thị trường xăng dầu VN không có cạnh tranh. Có hÆ¡n 10 doanh nghiệp (DN) nhÆ°ng đều thống nhất chung má»™t giá bán. Thị trường do Tổng Công ty Xăng dầu VN (Petrolimex) áp đảo. Bất kỳ má»™t DN nào muốn cạnh tranh về giá đều không có khả năng thắng.

CÆ¡ chế Ä‘iều hành giá xăng dầu hiện nay căn cứ vào lá»—, lãi từng lít của DN là chÆ°a phù hợp. Thứ nhất, DN có quá trình nhập khẩu, dá»± trữ dài, hạch toán sau má»™t thời gian. Thứ hai, DN kinh doanh nhiều mặt hàng khác nhau; lá»—, lãi của các mặt hàng bù chéo cho nhau. Do Ä‘ó, mức lá»—, lãi của má»—i DN phải tính trên tổng thể, không phải căn cứ lá»—, lãi từng lít để cho tăng hoặc giảm giá bán. Mức lá»—, lãi được tính từ giá bán đến chi phí đầu vào. Gần Ä‘ây, sá»± thiếu ổn định về thuế nhập khẩu, trả nợ ngân sách... làm vênh giữa chi phí đầu vào của DN trong những thời Ä‘iểm khác nhau. Nếu lách được lá»— hổng này, doanh nghiệp có thể thu lợi nhuận lá»›n.

Liên quan đến chi phí của DN nhÆ° định mức hao hụt, chi phí đại lý..., lâu nay chúng ta không rà soát chặt chẽ, kể cả khi có kết quả kiểm toán để làm rõ lá»—, lãi là do giá bán lẻ chậm Ä‘iều chỉnh hay chi phí bất cập. Trong Ä‘ó có cả chi phí lÆ°Æ¡ng, vốn, rủi ro tỉ giá hối Ä‘oái và các chi phí sản xuất khác. Tóm lại, hệ thống xuất nhập khẩu xăng dầu chÆ°a được hạch toán và đối xá»­ giống má»™t DN Ä‘ang kinh doanh trên thị trường vá»›i má»™t mặt hàng chiến lược đặc biệt. Thay vào Ä‘ó, DN xăng dầu gần nhÆ° là má»™t bá»™ phận nối dài của cÆ¡ quan quản lý Nhà nÆ°á»›c.

Muốn tăng giá phải đăng ký trÆ°á»›c 3 tháng

Tại sao chúng ta vẫn lúng túng trong Ä‘iều hành giá xăng dầu? Nguyên nhân sâu xa vì trong cÆ¡ cấu giá xăng dầu, khoảng 50% là thu về ngân sách Nhà nÆ°á»›c (thuế xuất nhập khẩu và các khoản thu khác). Tỉ lệ thu về ngân sách khá lá»›n nên việc lấy giá xăng trong nÆ°á»›c so sánh vá»›i giá của nÆ°á»›c khác không hẳn Ä‘ã hợp lý do mức thu về ngân sách của má»—i nÆ°á»›c khác nhau nên tác Ä‘á»™ng trá»±c tiếp đến giá bán lẻ khác nhau. HÆ¡n nữa, VN lại có dầu thô. Thông qua mức thu ngân sách, Nhà nÆ°á»›c Ä‘iều chỉnh được giá xăng dầu vì lợi ích của cả ba bên: Nhà nÆ°á»›c, DN và người dân. Vì vậy, “thả” giá xăng về cÆ¡ chế thị trường không có nghÄ©a là để DN được hoàn toàn quyết định giá bán thế nào cÅ©ng được.

Má»™t lý do khác để không “thả” giá xăng dầu: Đây là mặt hàng có tác Ä‘á»™ng đến tất cả mọi lÄ©nh vá»±c của nền kinh tế và đời sống. Vấn đề là Nhà nÆ°á»›c quản lý giá bằng biện pháp gì, ở mức Ä‘á»™ nào để không làm méo mó thị trường. Kinh nghiệm từ má»™t số nÆ°á»›c trên thế giá»›i cho thấy DN muốn tăng giá phải đăng ký trÆ°á»›c 3 tháng. Đó là má»™t cách quản lý tốt, khác vá»›i VN vài ngày lại Ä‘iều chỉnh hoặc bắt tăng, giảm. TÆ° duy của DN VN là tăng giá má»›i có phát triển nên càng không thể không có sá»± can thiệp của Nhà nÆ°á»›c. Má»™t Ä‘iểm rất Ä‘áng lÆ°u ý là lâu nay, người dân luôn phản ứng vá»›i việc tăng giá xăng vì thông tin về cÆ¡ cấu giá xăng còn mù mờ. Họ thấy chính sách Ä‘iều hành giá hình nhÆ° chỉ vì quyền lợi DN, vì cÆ¡ chế của mình không có tiếng nói của người tiêu dùng. Cần Ä‘Æ°a ra má»™t cÆ¡ chế công khai tăng giá xăng dầu do những nguyên nhân nào, giảm do nguyên nhân nào để người dân yên tâm rằng có lúc DN hoặc Nhà nÆ°á»›c cÅ©ng phải tạm thời hy sinh quyền lợi. NhÆ° thế người tiêu dùng sẽ có niềm tin và không quan tâm đến giá xăng nữa.

nld