Thá»±c tiá»…n cho thấy Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ra ngày 15-10-2009 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu Ä‘ã bá»™c lá»™ má»™t số bất cập và nhiều lần Ä‘ã được góp ý chính sá»­a hoàn thiện từ nhiều góc Ä‘á»™ và các bên liên quan. Hiện bản Dá»± thảo sá»­a đổi, bổ sung má»›i nhất Nghị định này Ä‘ã được các cÆ¡ quan chức năng chuẩn bị và Ä‘ang được xin ý kiến các thành viên Chính phủ.

Bản Dá»± thảo lần này về cÆ¡ bản và tổng thể không có nhiều chỉnh sá»­a lá»›n về nguyên tắc và ná»™i dung quy định so vá»›i các dá»± thảo trÆ°á»›c và so vá»›i nguyên gốc Nghị định hiện hành, nên mức Ä‘á»™ hoàn thiện không cao và chÆ°a thể góp phần giải quyết triệt để những bức xúc về quản lý và kinh doanh xăng dầu mà dÆ° luận Ä‘ã, Ä‘ang và sẽ còn phản ánh.

Tuy nhiên, má»™t số ná»™i dung sá»­a đổi tại má»™t số Ä‘iều trong Dá»± thảo là phù hợp và tích cá»±c do cho phép mở rá»™ng đối tượng tham gia, tăng cường phân cấp, tá»± do hóa và cạnh tranh trong hoạt Ä‘á»™ng phân phối bán lẻ kinh doanh xăng dầu. Đồng thời, tăng cường hoạt Ä‘á»™ng giám sát và minh bạch hóa giá và trách nhiệm trong hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh xăng dầu; từ Ä‘ó làm tăng tiện ích cho người mua và tăng tính cạnh tranh, kiểm soát và lành mạnh hóa thị trường trong kinh doanh bán lẻ xăng dầu.

Ngoài ra, trong Dá»± thảo, riêng về các ná»™i dung liên quan đến giá cÆ¡ sở, dá»± trữ xăng dầu và Quỹ bình ổn giá không có Ä‘iều chỉnh nhiều, trong khi Ä‘ây là “Ä‘iểm mấu chốt” mà bấy lâu nay dÆ° luận Ä‘ang đặt câu hỏi về tính hiệu lá»±c và hiệu quả của viêc quản lý nhà nÆ°á»›c trong kinh doanh xăng dầu. Bên cạnh Ä‘ó, cÅ©ng cần bổ sung cụ thể quyền xá»­ phạt và các mức, quy trình chế tài cụ thể cho má»—i cÆ¡ quan và lá»—i vi phạm, nhất là vi phạm về chất lượng và số lượng xăng dầu bán lẻ để tăng “tính răn Ä‘e” và không để “chồng chéo” trách nhiệm.
Viết lại giá cÆ¡ sở!

Thá»±c tế phÆ°Æ¡ng án tính chu kỳ giá cÆ¡ sở có nhiều bất cập, khá rắc rối và ít ý nghÄ©a trong bảo đảm quyền kinh doanh thị trường và quản lý nhà nÆ°á»›c theo cÆ¡ chế thị trường. HÆ¡n nữa, dá»… tạo ra ngá»™ nhận và lạm dụng, cÅ©ng nhÆ° làm méo mó giá cả và xu hÆ°á»›ng thị trường. Vì vậy việc cần là chỉnh sá»­a giá cÆ¡ sở xăng dầu theo hÆ°á»›ng viết lại giá cÆ¡ sở, theo Ä‘ó có thể phân tách thành hai phần cứng và mềm.
Cụ thể, phần “cứng” - tức giá cÆ¡ sở má»›i, sẽ chỉ gồm các chi phí sản xuất tối thiểu, cụ thể là giá nhập khẩu gốc tại thời Ä‘iểm hiện hành (giá thá»±c trả, bao gồm có tính đến biến Ä‘á»™ng thá»±c của tá»· giá); Chi phí vận chuyển hợp lý tối thiểu; Hao hụt định mức kỹ thuật và chi phí lÆ°u thông khách quan khác tối thiểu để chuyển xăng dầu đến tổng kho và cÆ¡ sở bán lẻ.

Phần “mềm” sẽ bao gồm khoản lãi định mức của doanh nghiệp kinh doanh phân phối xăng dầu. Các nghÄ©a vụ tài chính đối vá»›i ngân sách nhàn Æ°á»›c và các khoản thu khác cho nhà nÆ°á»›c (nhÆ° thuế, phí, và các khoản thu đặc biệt khác cho ngân sách). Tuy nhiên, trong thá»±c tế, phần “cứng” sẽ có 2/3 yếu tố đầu lại có tính chất “mềm”, do doanh nghiệp chủ Ä‘á»™ng Ä‘iều chỉnh linh hoạt theo sát biến Ä‘á»™ng thá»±c tế thị trường. Còn phần “mềm” do Nhà nÆ°á»›c quy định và linh hoạt Ä‘iều chỉnh cho từng thời Ä‘iểm, đối tượng cụ thể và buá»™c doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu phải tuân thủ nghiêm ngặt.

Bên cạnh Ä‘ó, cần bóc tách và bảo đảm sá»± Ä‘á»™c lập và minh bạch hÆ¡n giữa yêu cầu nhiệm vụ chính trị về dá»± trữ bảo đảm an ninh xăng dầu quốc gia, vá»›i quyền chủ Ä‘á»™ng, tá»± chịu trách nhiệm về dá»± trữ thÆ°Æ¡ng mại vì mục tiêu kinh doanh của doanh nghiệp, để tránh sá»± lạm dụng "mù mờ" cho lợi ích nhóm và kiểu tÆ° duy nhiệm kỳ trong kinh doanh xăng dầu.
Đổi má»›i cÆ¡ chế hoạt Ä‘á»™ng Quỹ bình ổn giá

Những quy định hiện hành về Quỹ bình ổn giá xăng dầu dá»… tạo ra sá»± “lúng túng” và “mập mờ” trong thá»±c tế quản lý, vì Ä‘Æ¡n giản là má»—i doanh nghiệp có số lượng bán ra không giống nhau, do Ä‘ó mức trích và xả Quỹ cung không giống nhau, nhất là chúng không cùng thời Ä‘iểm hết Quỹ trong khi giá cả bị cố định chung cho toàn ngành, và việc bù lá»— không có nguồn vốn, dá»… làm giả con số và dá»… bị làm dụng, trong khi rất khó kiểm tra sá»± lạm dụng này, nhất là khi có sá»± liên kết lợi ích nhóm giữa các bên có liên quan.

Trên thá»±c tế, người ta vẫn thấy có những bất cập trong cÆ¡ chế hiện hành, lẫn trong triển vọng hoạt Ä‘á»™ng và vị thế của Quỹ. Rõ ràng nhu cầu đổi má»›i mục tiêu và cÆ¡ chế hoạt Ä‘á»™ng của Quỹ là hết sức bức thiết. Điều cần nhấn mạnh là cần sá»›m nghiên cứu tách bạch nhiệm vụ, cÆ¡ chế quản lý xăng dầu cho mục tiêu dá»± trữ bảo đảm an ninh xăng dầu vá»›i nhiệm vụ kinh doanh xăng dầu vì mục tiêu thÆ°Æ¡ng mại của các đầu mối về xăng dầu hiện nay và trong tÆ°Æ¡ng lai.

Về mục tiêu và tên gọi của Quỹ, thay vì lấy sá»± ổn định hình thức của giá xăng dầu trong thời Ä‘iểm “có tính chất chính trị” làm mục tiêu hàng đầu, thì Quỹ cần lấy việc há»— trợ chuyển nhanh hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh xăng dầu sang cÆ¡ chế thị trường làm Æ°u tiên số 1. Đồng thời, Quỹ ngày càng chuyển sang mục tiêu há»— trợ tích cá»±c trá»±c tiếp cho hoạt Ä‘á»™ng dá»± trữ quốc gia bảo đảm an ninh xăng dầu nói riêng, an ninh năng lượng quốc gia nói chung.

Vá»›i mục tiêu này và để tập trung nguồn lá»±c từ các loại quỹ tÆ°Æ¡ng tá»± (nhÆ° Quỹ bình ổn giá Ä‘iện, than…), có thể xem xét mở rá»™ng và đổi tên thành Quỹ dá»± trữ xăng dầu Quốc gia hoặc thành Quỹ An ninh năng lượng Quốc gia. Còn nếu muốn lấy tên nhÆ° cÅ© thì cùng nên bỏ chứ giá, chỉ còn là “Quỹ bình ổn xăng dầu Quốc gia”.

Còn về cÆ¡ chế quản lý Quỹ, chúng ta cần phải coi Ä‘ây là Quỹ Quốc gia và phải được quản lý trá»±c tiếp, tập trung bởi Há»™i đồng Quỹ liên ngành và trá»±c thuá»™c má»™t cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c thích hợp, trong Ä‘ó tốt nhất là Bá»™ Tài chính hoặc Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng.

Nguồn vốn của Quỹ sẽ được hình thành từ hai nguồn lá»›n: Thứ nhất, tách má»™t bá»™ phận trong số các Ä‘Æ¡n vị tập Ä‘oàn xăng dầu nhà nÆ°á»›c hiện nay để hình thành riêng nền tảng cÆ¡ sở ban đầu cả về tài chính, nhân lá»±c, bá»™ máy, cÆ¡ sở hạ tầng kỹ thuật cho Quỹ. Thứ hai, nguồn bổ sung tài chính hàng năm cho Quỹ Ä‘uợc duy trì bằng khoản thu trích trá»±c tiếp qua giá từ các Ä‘Æ¡n vị đầu mối và quản lý tập trung vào bá»™ máy của Quỹ.

Ngoài ra, có thể nghiên cứu lồng ghép việc thu lập Quỹ vào má»™t khoản thu ngân sách trá»±c tiếp trong các nguồn thu ngân sách nhà nÆ°á»›c hiện nay theo Luật Ngân sách Nhà nÆ°á»›c; có thể giữ nguyên tên gọi khoản thu này nhÆ° má»™t khoản thu ngân sách nhà nÆ°á»›c chính thức má»›i, nhÆ°ng “mềm” về mức thu và thời gian áp dụng, hoặc tiện nhất là lồng ghép vá»›i thu qua thuế xuất-nhập khẩu xăng dầu. Mức thu này có thể được dá»± toán theo kế hoạch, vá»›i sá»± Ä‘iều chỉnh bổ sung tùy theo bối cảnh và mục tiêu quản lý nhà nÆ°á»›c cụ thể. Sau Ä‘ó, sẽ tiến hành trích lập và bổ sung Quỹ từ nguồn ngân sách nhà nÆ°á»›c hằng năm cho cÆ¡ quan quản lý Quỹ. Điều này là cần thiết để khắc phục các bất cập trong hình thành và quản lý Quỹ hiện hành, đồng thời tạo sá»± linh hoạt trong quản lý Quỹ cho mục tiêu má»›i nêu trên của Quỹ, cÅ©ng nhÆ° cho các mục tiêu quản lý nhà nÆ°á»›c khác có thể đặt ra. Đồng thời, còn giúp giải tỏa tâm lý xã há»™i đầy bức xúc trÆ°á»›c quá nhiều các khoản thu phức tạp cá»™ng vào giá xăng dầu, nhất là tâm lý cho rằng việc thu và quản lý Quỹ nhÆ° hiện nay làm tăng quyền hạn và sá»± phiền hà, cÅ©ng nhÆ° chỉ có lợi cho doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu.

Ná»™i dung và nhiệm vụ chi của Quỹ gắn vá»›i yêu cầu trá»±c tiếp há»— trợ các hoạt Ä‘á»™ng dá»± trữ quốc gia nhằm bảo đảm an ninh xăng dầu - năng lượng và hoạt Ä‘á»™ng bán ra theo chỉ đạo nhằm cân đối cung cầu xăng-dầu trong khi thị trường có biến Ä‘á»™ng mạnh; từ Ä‘ó, giúp tạo lòng tin và áp lá»±c giảm giá xăng dầu cho những địa bàn, thời Ä‘iểm và đối tượng lá»±a chọn cụ thể bởi Há»™i đồng quản lý Quỹ hoặc trá»±c tiếp từ lệnh của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ trong trường hợp đặc biệt cần thiết;

Ngoài ra, Quỹ cÅ©ng có thể tài trợ cho hoạt Ä‘á»™ng khuyến khích và bảo đảm cạnh tranh thị trường bình đẳng, lành mạnh trong quá trình mở rá»™ng sá»± tham gia của các thành phần kinh tế khác trong lÄ©nh vá»±c kinh doanh xăng dầu. Trên hết, cần bảo đảm sá»± minh bạch, rõ ràng trong mục tiêu và tính có thể dá»± báo được, cÅ©ng nhÆ° tăng cường thông tin và trách nhiệm giải trình trong cÆ¡ chế hoạt Ä‘á»™ng của Quỹ.
Đề xuất phÆ°Æ¡ng án má»›i Ä‘iều chỉnh chu kỳ tính giá cÆ¡ sở

Vá»›i việc hình thành Quỹ theo đề xuất trên, cần có phÆ°Æ¡ng án thứ ba cho Ä‘iều chỉnh chu kỳ tính giá cÆ¡ sở theo hÆ°á»›ng trung hòa hai phÆ°Æ¡ng án tính định trình xin ý kiến thành viên Chính phủ.

Cụ thể, phÆ°Æ¡ng án 3 về chu kỳ tính giá cÆ¡ sở sẽ được tính bình quân 15 ngày sát vá»›i ngày tính giá để bảo đảm tính cập nhật và liên thông thị trường cao hÆ¡n. Ngoài ra, Quỹ dá»± trữ xăng dầu Quốc gia sẽ bảo đảm ít nhất 15 ngày dá»± trữ và thá»±c hiện hoạt Ä‘á»™ng bán ra, hay mua vào thích hợp nhằm quản lý thị trường theo mục tiêu và chỉ đạo của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ.

PhÆ°Æ¡ng án 3 này chắc chắn sẽ Ä‘áp ứng tốt hÆ¡n các mục tiêu và nguyên tắc quản lý nhà nÆ°á»›c về tính công bằng, minh bạch và thị trường so vá»›i hai phÆ°Æ¡ng án được đề nghị lấy ý kiến trong Tờ trình của Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng.

Theo Ä‘ó, phÆ°Æ¡ng án này cho phép các doanh nghiệp đầu mối chỉ phải dá»± trữ kinh doanh xăng dầu 15 ngày, tức sẽ giảm thiểu hoặc loại bỏ được rủi ro, thiệt thòi cho doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu vì không phải dá»± trữ tá»›i 30 ngày nhÆ° phÆ°Æ¡ng án 1. Đồng thời, vá»›i việc Quỹ bảo đảm dá»± trữ quốc gia 15 ngày và Nhà nÆ°á»›c không phải bù ngân sách há»— trợ cho doanh nghiệp nếu xăng dầu thế giá»›i tăng giá cho doanh nghiệp đầu mối, nên cÅ©ng loại bỏ được rủi ro của cÆ¡ chế xin-cho hoặc kẽ hở cho sá»± lạm dụng, gian lận khi tính toán bù lá»— theo phÆ°Æ¡ng án 2.

Nguồn tin: ND