Đường ống dẫn dầu là cách đầu tiên để chuyển dầu thô trá»±c tiếp từ Nga - nhà sản xuất dầu lá»›n nhất thế giá»›i năm 2009 - tá»›i Trung Quốc - nÆ°á»›c mà năm 2010 Ä‘ã trở thành nhà tiêu thụ năng lượng lá»›n nhất thế giá»›i. Thá»±c vậy, má»™t số chuyên gia nhận định nếu cá»™ng vá»›i việc chở dầu qua đường sắt hiện nay, lượng dầu mỏ Nga bán cho Trung Quốc có thể tăng gấp Ä‘ôi trong vài năm qua. Nếu Ä‘iều này xảy ra, Ä‘ây sẽ là sá»± thay đổi căn bản trong quan hệ năng lượng giữa hai cường quốc lá»›n ở châu Á, vốn từ trÆ°á»›c tá»›i nay theo Ä‘uổi các chiến lược năng lượng khá Ä‘á»™c lập, Ä‘ôi khi còn cạnh tranh.

Mặc dù vậy, thá»±c thế là lượng dầu mỏ Nga bán cho Trung Quốc chÆ°a thể sá»›m được chứng kiến sá»± gia tăng mạnh mẽ nhÆ° vậy. Lý do chính là dù Nga muốn xuất khẩu thêm nhiều dầu cho các khách hàng châu Á, nhÆ°ng Ä‘iều này không hẳn đồng nghÄ©a vá»›i việc khách hàng ấy luôn là Trung Quốc.

Năm 2009 Nga trở thành nÆ°á»›c cung cấp dầu mỏ lá»›n thứ tÆ° cho Trung Quốc, mang đến 7,8% lượng dầu nhập khẩu vào nÆ°á»›c này trong năm 2009, tăng so vá»›i mức 6,3% hồi năm 2008. Con số thấp nhÆ° vậy thật Ä‘áng ngạc nhiên vì hai nÆ°á»›c này lẽ ra phải là đối tác năng lượng tá»± nhiên nhờ vị trí địa lý khá gần nhau, trong khi Nga sở hữu nguồn năng lượng khổng lồ và Trung Quốc là nÆ°á»›c ngày càng "Ä‘ói" năng lượng.

Thêm vào Ä‘ó, trữ lượng dầu và khí tá»± nhiên của Nga lại nằm ở vị trí gần Trung Quốc hÆ¡n các nguồn năng lượng mà nÆ°á»›c này có thể nhập khẩu từ châu Phi hay vùng Vịnh. Điều này đồng nghÄ©a vá»›i việc trong khi dầu khí từ các châu lục này chỉ có thể đến Trung Quốc qua đường biển quốc tế rất dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c sá»± can thiệp của hải quân nÆ°á»›c ngoài và cÆ°á»›p biển, thì nguồn năng lượng từ nÆ°á»›c láng giềng Nga có thể trá»±c tiếp chảy vào lãnh thổ Trung Quốc bằng các tuyến đường bá»™ khá an toàn.

Vậy tại sao quan hệ năng lượng giữa hai nÆ°á»›c này không phát triển? Cho đến gần Ä‘ây, lý do quan trọng là cÆ¡ sở hạ tầng giao thông kết nối hai nÆ°á»›c còn kém phát triển. Chẳng hạn, hầu hết dầu thô được vận chuyển bằng đường sắt qua biên giá»›i Zabaikalsk-Manzhouli trên tuyến đường Chita-Harbin-Vladivostok. Tuyến đường này vừa tốn kém lại vận chuyển được khối lượng rất ít. Đối vá»›i nhà sản xuất dầu Nga, không chỉ vận tải đường sắt đắt gấp 2,5 - 3 lần so vá»›i vận chuyển bằng đường ống dẫn dầu, mà việc vận chuyển dầu bằng đường sắt sang Trung Quốc lại phải cá»™ng thêm phụ phí xe container chở dầu tại biên giá»›i vì chuẩn đường ray hai nÆ°á»›c không tÆ°Æ¡ng đồng.

Ảnh: Diplomat

Tất cả những Ä‘iều này khiến cho việc chuyển dầu và khí đốt qua các đường ống dẫn trở nên đặc biệt hiệu quả hÆ¡n. Vì vậy, hai chính phủ từ lâu Ä‘ã bắt đầu Ä‘àm phán xây ống dẫn loại nào, ở Ä‘âu, khi nào và ai sẽ trả tiền xây dá»±ng và bảo dưỡng chúng.

Tuy nhiên, không nên hiểu nhầm nhÆ° má»™t số phÆ°Æ¡ng tiện truyền thông về vấn đề này: họ nhầm đường ống từ Đông Siberia tá»›i Thái Bình DÆ°Æ¡ng (ESPO) vá»›i đường ống Nga - Trung. Khi được hoàn thiện vào năm 2013 hoặc 2014, ESPO sẽ trải dài trên hÆ¡n 4.000 km, trở thành đường ống dẫn dầu dài nhất thế giá»›i (và vá»›i 25 tá»· USD, Ä‘ây cÅ©ng sẽ là dá»± án hạ tầng đắt đỏ nhất thời hậu Liên Xô). Đường ống dẫn dầu từ Nga sang Trung Quốc chỉ là má»™t nhánh nhỏ của ESPO.

Hành trình dài cả tuần lá»…

Dầu thô được chuyển qua đường ống dẫn Nga-Trung bắt đầu hành trình dài má»™t tuần lá»… của mình từ thị trấn Skovorodino (vùng viá»…n Đông Amur của Nga), vào Trung Quốc ở thị trấn biên giá»›i Mạt Hạt (Mohe) thuá»™c tỉnh Hắc Long Giang, qua Ná»™i Mông và kết thúc ở thành phố Đại Khánh (Đông Bắc Trung Quốc).

Petro China, công ty khai thác Ä‘oạn ống dẫn ở Trung Quốc, sẽ chuyển dầu từ trạm Linyuan ở Đại Khánh vào mạng lÆ°á»›i ống dẫn dầu Đông Bắc Trung Quốc, cung cấp dầu cho nhà máy lọc dầu Đại Liên, Phủ Thuận và nhiều thành phố khác.

Dù nhiều năm qua, giá»›i chức Nga và Trung Quốc Ä‘ã bắt đầu thảo luận má»™t đường ống dẫn dầu trá»±c tiếp nhÆ°ng mãi tá»›i gần Ä‘ây họ má»›i nhất trí má»™t kế hoạch giải quyết vấn đề thá»±c tế là các công ty năng lượng của Nga thiếu vốn và có thể phải nhận các nguồn đầu tÆ° khổng lồ để xây dá»±ng các đường ống này.

Tháng 4/2009, hai chính phủ Ä‘ã ký kết má»™t thỏa thuận cho vay đổi lấy dầu mỏ trị giá 25 tá»· USD, theo Ä‘ó Ngân hàng Phát triển Trung Quốc cho các công ty năng lượng nhà nÆ°á»›c của nga vay tiền để xây dá»±ng và vận hành Ä‘oạn ống dài 67 km từ Skovordino tá»›i Mạt Hạt. Tập Ä‘oàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC) cÅ©ng cam kết xây dá»±ng má»™t đường ống dài 1.000 km từ Mạt Hạt tá»›i các nhà máy lọc dầu ở Đại Khánh. Tập Ä‘oàn Transneft của Nga xây dá»±ng Ä‘oạn ống dẫn dầu, trong khi tập Ä‘oàn năng lượng Rosneft (cÅ©ng của Nga) cam kết cung cấp 300 triệu mét khối dầu cho đường ống này trong 20 năm.

Má»™t số chuyên gia dá»± Ä‘oán đường ống dẫn dầu trên sẽ nhân gấp Ä‘ôi lượng dầu từ Nga sang Trung Quốc trong vài năm tá»›i, và chắc chắn lượng dầu cung cấp qua đường ống này sẽ là rất lá»›n. Theo thỏa thuận năm 2009, Nga sẽ chuyển trung bình 15 triệu tấn dầu thô má»—i năm từ năm 2011-2030, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i khoảng 300.000 thùng/ngày trong vòng 20 năm tá»›i.

Các quan chức hải quan Trung Quốc cho rằng dá»±a trên giá dầu thế giá»›i hiện nay, 15 triệu tấn dầu Nga xuất khẩu sang Trung Quốc sẽ tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i 8 tá»· USD má»—i năm thêm vào kim ngạch thÆ°Æ¡ng mại song phÆ°Æ¡ng, trong Ä‘ó hầu hết số tiền này sẽ chuyển trá»±c tiếp vào Chính phủ Nga hoặc thông qua các loại thuế và sá»± kiểm soát của nhà nÆ°á»›c đối vá»›i các công ty năng lượng của Nga. Trong khi Ä‘ó, Trung Quốc cÅ©ng sẽ thu được hÆ¡n 1,5 tá»· USD tiền thuế. NhÆ°ng dá»± báo Ä‘ó là quá lạc quan.

Vấn đề là các dá»± án Ä‘ó phải diá»…n ra song song vá»›i việc Nga tiếp tục vận chuyển dầu qua đường sắt cho Trung Quốc. Trung Quốc Ä‘ã bắt đầu nhận dầu qua đường này sau khi công ty dầu quốc gia Nga Rosneft mua Ä‘Æ¡n vị lá»›n nhất của công ty dầu Yukos năm 2004. Chủ công ty này, ông Mikhail Khodorkovsky hiện Ä‘ang phải ngồi tù. Đổi lại 48,4 triệu tấn dầu, Nga cho Rosneft vay 6 tá»· USD để mua Yukos. Dù Rosneft mua Yukos vá»›i giá rẻ, Trung Quốc cÅ©ng làm không tệ, trả trÆ°á»›c gần 50 triệu tấn dầu vá»›i giá 17 USD/thùng. Giờ Ä‘ây, hợp đồng này Ä‘ã hết hạn và Rosneft không muốn gia hạn thêm vì mức giá trên thấp hÆ¡n giá thị trường thế giá»›i hiện nay. Trừ phi Nga và Trung Quốc thÆ°Æ¡ng lượng má»™t thỏa thuận má»›i, nếu không việc bán dầu bằng đường sắt sẽ sá»›m kết thúc.

Dù các quan chức Trung Quốc tuyên bố hài lòng vì có thể nhập khẩu dầu của Nga qua đường ống dẫn trên bá»™, nhÆ°ng về lâu dài, Nga má»›i là nÆ°á»›c được hưởng lợi nhiều từ các đường ống năng lượng Tây - Đông má»›i này của mình. Dù Nga Ä‘ã là nÆ°á»›c cung cấp dầu lá»›n thứ 7 cho châu Á, nhÆ°ng hầu hết mạng lÆ°á»›i ống dẫn dài 50.000 km của Nga tập trung tại Tây Siberia và mang dầu tá»›i châu Âu.

Vì vậy, trong những năm tá»›i, các nhà quản lý năng lượng của Nga sẽ tìm cách Ä‘a dạng hóa khách hàng năng lượng nhằm giảm sá»± phụ thuá»™c vào bất kỳ thị trường duy nhất nào, và tăng cường mặc cả giá giữa các khách hàng của mình.

Điều này có nghÄ©a là ESPO chính là hy vọng lá»›n của Nga để thá»±c hiện mục tiêu Ä‘ó khi nÆ°á»›c này dá»± định bán lượng lá»›n trữ lượng dầu trong nÆ°á»›c, sản xuất ở vùng Tây và Đông Siberia, cho các nÆ°á»›c châu Á - Thái Bình DÆ°Æ¡ng Ä‘ang mong muốn giảm phụ thuá»™c vào lượng dầu nhập khẩu từ vùng Vịnh Persic.

ESPO cÅ©ng có vai trò rất quan trọng vì nó không buá»™c Nga phải bán toàn bá»™ dầu của mình cho Trung Quốc - các khách hàng tại Trung Quốc sẽ phải cạnh tranh vá»›i các khách hàng tiềm năng khác ở Nhật Bản, Hàn Quốc và các quốc gia Đông Á khác, cÅ©ng nhÆ° các khách hàng trong nÆ°á»›c ở Nga. Đây không phải lần đầu tiên Chính phủ Nga tính đến các tiêu chí phi thị trường trong chính sách xuất khẩu năng lượng của mình, và trong trường hợp này, giá»›i chức Nga sẽ muốn bán lượng lá»›n dầu mỏ của mình vá»›i giá Æ°u Ä‘ãi cho Nhật Bản đổi lại những nhượng bá»™ về các quần đảo Ä‘ang tranh chấp, hoặc cho CHDCND Triều Tiên nhằm đổi lại các nhượng bá»™ về chính sách năng lượng và tên lá»­a của nÆ°á»›c này.

Về phần mình, Trung Quốc không thể tá»± an ủi vá»›i hy vọng rằng việc hoàn thành đường ống rất được mong đợi này sẽ Ä‘i kèm vá»›i việc Nga gia tăng cung cấp các loại năng lượng khác. Các kế hoạch phát triển của Chính phủ Nga ở miền Đông dá»± báo sá»± sống lại của hoạt Ä‘á»™ng khoa học, công nghệ và công nghiệp, Ä‘òi hỏi tiêu dùng má»™t lượng lá»›n Ä‘iện hạt nhân và thủy Ä‘iện, thay vì bán sang Trung Quốc. Ngay cả trong tÆ°Æ¡ng lai gần hÆ¡n, khả năng bán khí đốt cho Trung Quốc cÅ©ng có vẻ rất mờ mịt.

Tập Ä‘oàn năng lượng khổng lồ của Nga Gazprom và CNPC của Trung Quốc Ä‘ã thÆ°Æ¡ng lượng các thỏa thuận khí đốt từ năm 2004, và ký má»™t thỏa thuận đối tác chiến lược. Trong chuyến thăm Bắc Kinh của ông Vladimir Putin hồi tháng 3/2006, Gazprom và CNPC Ä‘ã ký má»™t biên bản ghi nhá»› về việc xây dá»±ng má»™t đường ống dẫn khí đốt dài 6.700 km, nối Tây Siberia tá»›i tỉnh Tân CÆ°Æ¡ng của Trung Quốc, cắt ngang qua nÆ°á»›c Cá»™ng hòa Altai của Nga. Và tháng 6/2009, tại Diá»…n Ä‘àn Kinh tế quốc tế St.Petersburg, Phó Thủ tÆ°á»›ng Nga phụ trách vấn đề năng lượng, ông Igor Sechin cho biết Nga Ä‘ã chuẩn bị chuyển sang Trung Quốc lượng khí tá»± nhiên mà nÆ°á»›c này muốn.

NhÆ°ng trong chuyến thăm cấp nhà nÆ°á»›c của Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào hồi tháng 6/2009, Gazprom thông báo sẽ không thể chuyển khí đốt cho Trung Quốc vào năm 2011 nhÆ° kế hoạch trong dá»± án đường ống dẫn Altai vì các nhà thÆ°Æ¡ng thuyết của Nga và Trung Quốc Ä‘ã không thể nhất trí về giá bán. Gazprom giả định bắt đầu xây dá»±ng đường ống vào năm 2008 nhÆ°ng do không đạt thỏa thuận về giá, công ty này Ä‘ã không muốn thi công công trình xây dá»±ng đường ống này.

Khi Tổng thống Nga Dmitri Medvedev thăm Trung Quốc tháng 9/2010, hai chính phủ Ä‘ã nhất trí rằng từ năm 2015, Nga sẽ cung cấp tổng cá»™ng 30 tá»· mét khối khí cho Trung Quốc má»—i năm thông qua đường ống Altai nhÆ° Ä‘ã lên kế hoạch. NhÆ°ng khi gặp Thủ tÆ°á»›ng Trung Quốc Ôn Gia Bảo tháng 11/2010, ông Putin Ä‘ã thông báo khó đạt được má»™t thỏa thuận cuối cùng về giá trÆ°á»›c năm 2011.

Thá»±c tế là phía Trung Quốc muốn giảm giá vì mua vá»›i số lượng lá»›n và dá»± Ä‘oán rằng giá khí đốt thế giá»›i sẽ giảm trong những năm thá»±c hiện hợp đồng. NhÆ°ng phía Nga cho biết khí đốt của họ có thể chảy sang phía Tây cho châu Âu hay sang phía Đông cho các nÆ°á»›c châu Á khác, nên cảnh báo Trung Quốc cần thanh toán theo Ä‘úng giá bán trên thị trường thế giá»›i. Ít nhất, nếu họ muốn thấy lượng lá»›n khí đốt của Nga đến vá»›i mình sá»›m hÆ¡n.

Nguồn tin: Diplomat