Kể từ đầu thế ká»· 21, có má»™t ná»—i sợ luôn thường trá»±c trÆ°á»›c triển vọng sản xuất dầu mỏ, khiến ai nấy đều lo ngại về khả năng ổn định của nguồn cung năng lượng toàn cầu. Ná»—i lo ấy càng gia tăng khi giá cả leo thang, nhu cầu phát triển ngày càng lá»›n, đặc biệt khi người dân ở Trung Quốc cÅ©ng nhÆ° các nền kinh tế má»›i nổi khác chịu khó "ra đường" nhiều hÆ¡n.

Bóng ma mang tên "đỉnh sản xuất dầu" tưởng nhÆ° Ä‘ang thấp thoáng Ä‘âu Ä‘ây.

Những người tin vào khả năng sản xuất dầu sẽ đạt đỉnh rồi Ä‘i xuống cho rằng thế giá»›i Ä‘ang tiến nhanh tá»›i (hoặc thậm chí Ä‘ã đạt) Ä‘iểm sản lượng tối Ä‘a. Họ cảnh báo về "má»™t cuá»™c khủng hoảng chÆ°a từng có Ä‘ã Ä‘ang thấp thoáng Ä‘âu Ä‘ó phía chân trời". Hậu quả sẽ dẫn đến há»—n loạn, mà ở Ä‘ây có thể là chiến tranh, Ä‘ói kém, suy thoái kinh tế, và thậm chí là sá»± tuyệt chủng của loài người.

NhÆ°ng sao cái ngày dá»± báo sản xuất dầu đạt đỉnh Ä‘iểm ấy cứ bị lùi lại qua từng năm? Có thời người ta cho rằng nó Ä‘ã đạt đến vào Lá»… tạ Æ¡n năm 2005. Sau Ä‘ó, "cầu sẽ vượt quá cung mà không có cách nào bù đắp" từ "sau năm 2007". Tiếp đến, ngày Ä‘ó lại bị rời sang năm 2011. Và bây giờ, "có má»™t nguy cÆ¡ vô cùng lá»›n sản xuất dầu sẽ đạt đỉnh trÆ°á»›c năm 2020".

CÅ©ng có má»™t cách hình dung về nguồn cung dầu trong tÆ°Æ¡ng lai khác, có thể gọi Ä‘ó là "trạng thái ổn định".

Theo quan Ä‘iểm này, thế giá»›i sẽ qua vài thập ká»· tăng trưởng sản xuất trÆ°á»›c khi hạ nhiệt dần về trạng thái ổn định - có lẽ vào khoảng giữa thế ká»· - thời Ä‘iểm mà quá trình Ä‘i xuống dần sẽ bắt đầu. Và sá»± suy giảm Ä‘ó không phải bắt nguồn từ sá»± khan hiếm tài nguyên, mà từ hiệu quả sá»­ dụng, khiến cho nhu cầu toàn cầu hạ nhiệt.

Những người rung lên hồi chuông báo Ä‘á»™ng về đỉnh Ä‘iểm sản xuất dầu cho rằng khoảng má»™t ná»­a tài nguyên dầu mỏ của thế giá»›i Ä‘ã bị dùng hết và Ä‘iểm suy giảm Ä‘ang đến rất gần. Nhà địa chất Colin Campbell, má»™t trong những người Ä‘i đầu quan Ä‘iểm này, nói: "Đây là lý thuyết khá Ä‘Æ¡n giản và ngay cả những người Ä‘ã ngà ngà hÆ¡i bia cÅ©ng hiểu được. Chiếc ly ban đầu đầy sau Ä‘ó cạn kiệt, và bạn uống càng nhanh, ly càng vÆ¡i nhanh".

Đây thá»±c tế Ä‘ã là lần thứ năm trong lịch sá»­ hiện đại chúng ta chứng kiến sá»± sợ hãi phổ biến trÆ°á»›c khả năng thế giá»›i sắp hết tài nguyên dầu. Lần đầu tiên là vào năm 1880, khi sản xuất chỉ tập trung ở Pennsylvania và người ta nói sẽ chẳng còn dầu để mà tìm kiếm ở vùng phía tây Mississippi. Sau Ä‘ó dầu lại được tìm thấy ở Texas và Oklahoma. Những lo ngại tÆ°Æ¡ng tá»± tái xuất hiện sau khi chiến tranh thế giá»›i thứ hai kết thúc. Và trong những năm 1970, người ta lại nói "núi dầu thế giá»›i" Ä‘ã sắp lở hết. NhÆ°ng từ năm 1978, sản lượng dầu thế giá»›i vẫn tăng đều đều 30%.

Ngay trong những năm 2007-2009, vá»›i má»—i thùng dầu được khai thác lên trên thế giá»›i, lại có thêm 1,6 thùng dầu được bổ sung. Và những diá»…n biến khác - từ những chiếc xe hÆ¡i tiết kiệm nhiên liệu cho đến những tiến bá»™ về pin, khí Ä‘á phiến và Ä‘iện sức gió - càng cho chúng ta thêm nhiều lý do để tin nguồn năng lượng toàn cầu sẽ còn rất lâu bền. NhÆ°ng ná»—i sợ dầu đạt đến đỉnh Ä‘iểm sản xuất vẫn chẳng thể biến mất.

Cảm hứng và cÅ©ng nhÆ° bản thân ý tưởng đỉnh sản xuất dầu xuất phát từ nhà địa chất M. King Hubbert. Thá»±c tế, tên tuổi của ông gắn liền vá»›i nhận định Ä‘ó - và giờ Ä‘ây người ta vẫn thường nhắc đến "Cao Ä‘iểm Hubbert".

Marion King Hubbert là má»™t trong những nhà khoa học địa nhất lá»—i lạc - và cÅ©ng gây tranh cãi nhất - trong thời đại của ông. Sinh ra tại má»™t nông trại ở San Saba, Texas năm 1903, ông học xong đại học và có bằng tiến sÄ© tại Đại học Chicago. Má»™t trong những Ä‘ích cÆ¡ bản của ông là chuyển địa chất từ những gì ông gọi là "phÆ°Æ¡ng diện lịch sá»­ tá»± nhiên" vào "phÆ°Æ¡ng diện khoa học vật chất" vá»›i nền tảng chủ yếu là vật lý, hoạc học và đặc biệt là toán học chính xác.

Những năm 1930, khi Ä‘ang giảng dạy tại Đại học Columbia, Hubbert tham gia tích cá»±c vào phong trào có tên Technocracy (Kỹ trị) và Ä‘óng vai trò là giám đốc giáo dục của phong trào. Kêu gọi các chính trị gia và nhà kinh tế phải chịu trách nhiệm vì sá»± sụp đổ hoàn toàn do Đại Suy thoái, Technocracy cổ súy quan Ä‘iểm dân chủ chỉ là giả tưởng và các nhà khoa học cùng các kỹ sÆ° phải lãnh đạo chính phủ và đảm bảo tính hợp lý của nền kinh tế.

Technocracy hình dung ra má»™t xã há»™i không tăng trưởng và loại bỏ hệ thống giá cả, để thay thế bằng má»™t chính quyền thông minh của các nhà kỹ trị. Hubbert tin rằng hệ thống "tiền tài", dẫn dắt bởi các nhà kinh tế, là con đường dẫn tá»›i tá»± sát.

Cuối những năm 1940, Hubbert nghe má»™t nhà địa chất khác nói dầu dÆ°á»›i lòng đất vẫn còn đủ dùng cho 500 năm. Ông nghÄ©, Ä‘iều này chẳng thể Ä‘úng. Ông bắt đầu tá»± tiến hành má»™t phân tích của riêng mình. Năm 1956, ông công bố lý thuyết Ä‘ã gắn liền mãi mãi vá»›i tên tuổi ông. Ông tuyên bố, sản xuất dầu của Mỹ sẽ đạt đỉnh Ä‘iểm vào khoảng năm 1965 - 1970.

Dá»± Ä‘oán của ông gây tranh cãi, nhÆ°ng khi sản lượng dầu của Mỹ đạt đỉnh Ä‘iểm năm 1970, nó Ä‘ã bắt đầu Ä‘i xuống, và ngay sau Ä‘ó là cú sốc cấm vận dầu lá»­a năm 1973, Hubbert Ä‘ã nói thật Ä‘úng. Ông là má»™t nhà tiên tri. Ông trở nên nổi tiếng và Cao Ä‘iểm Hubbert cÅ©ng vậy.

Từ Ä‘ó đến nay, Ä‘ã nhiều thập ká»· trôi qua, Mỹ vẫn luôn là má»™t trong những nhà cung cấp dầu lá»›n nhất thế giá»›i. Suốt những năm 1960, sản xuất trong nÆ°á»›c chỉ đủ phục vụ 90% nhu cầu, không hÆ¡n. Để Ä‘áp ứng nhu cầu không ngừng tăng cao ở trong nÆ°á»›c, Mỹ trở thành nhà nhập khẩu lá»›n, vÆ°á»›ng bận vào thị trường dầu lá»­a quốc tế và những mối quan ngại má»›i về địa chính trị.

Hubbert rất bi quan về nguồn cung dầu mỏ trong tÆ°Æ¡ng lai. Ông cảnh báo ká»· nguyên dầu sẽ chỉ là má»™t trang ngắn trong lịch sá»­ nhân loại. Năm 1978, ông dá»± Ä‘oán những trẻ em sinh ra năm 1965 sẽ phải chứng kiến cảnh thế giá»›i cạn kiệt dầu mỏ trong cuá»™c đời mình. Ông nói, thế giá»›i sắp bÆ°á»›c vào "gian Ä‘oạn không tăng trưởng".

Hubbert dùng phÆ°Æ¡ng pháp thống kê để Æ°á»›c lượng dạng đường cong suy giảm có thể gặp ở má»™t vài - nhÆ°ng không phải tất cả - các mỏ dầu, và giả định nÆ°á»›c Mỹ là má»™t mỏ dầu khổng lồ. Những người ủng há»™ ông cÅ©ng dùng cách tiếp cận tÆ°Æ¡ng tá»± để Ä‘ánh giá nguồn cung toàn cầu.

Dá»± Ä‘oán ban đầu của Hubbert về sản xuất dầu ở Mỹ rất táo bạo, và ít nhất, ít nhất là về bề ngoài, Ä‘ã chính xác. Những người theo quan Ä‘iểm của ông ngày nay nhấn mạnh rằng sản lượng của Mỹ Ä‘ang tiếp tục Ä‘i theo đường cong Hubbert vá»›i chỉ má»™t chút sai lệch nhỏ.

NhÆ°ng việc người ta định nghÄ©a cái nhỏ ấy ra sao thì còn tùy. Hubbert Ä‘ã nêu chính xác ngày, nhÆ°ng dá»± Ä‘oán của ông về cung dầu thì còn xa vời vợi. Ông Ä‘ánh giá lượng dầu được tìm thấy - và sản xuất - ở Mỹ quá thấp.

Đến năm 2010, sản lượng dầu của Mỹ Ä‘ã cao gấp 3½ lần mức Hubbert Æ°á»›c tính:5,5 triệu thùng dầu/ ngày so vá»›i dá»± Ä‘oán 1,5 triệu thùng/ ngày của Hubbert năm 1971. Đây khó có thể coi là má»™t sai lệch nhỏ.

Hubburt nhấn mạnh, giá cả không có vai trò gì ở Ä‘ây. Kinh tế học - các lá»±c cung cầu - không liên quan tá»›i nguồn cung dầu thá»±c tế hữu hạn trên trái đất. NhÆ°ng tại sao giá cả - vá»›i tất cả những thông Ä‘iệp nó gá»­i Ä‘i về phân bổ tài nguyên và phát triển công nghệ má»›i - áp dụng trong biết bao lÄ©nh vá»±c khác lại không áp dụng được vá»›i sản xuất dầu khí?  Hoạt Ä‘á»™ng sản xuất sẽ tăng cao khi giả cả tăng cao; và Ä‘i xuống khi giá cả giảm sút. Giá cao thúc đẩy đổi má»›i và khuyến khích người ta tìm ra những cách thông minh má»›i để nâng cao nguồn cung.

Ý tưởng "trữ lượng dầu xác định" không chỉ là má»™t khái niệm vật lý, chỉ lượng dầu cố định trong má»—i mỏ. Nó còn là má»™t khái niệm kinh tế: bao nhiều dầu có thể khai thác ở má»—i mức giá hiện hành. Và Ä‘ó còn là má»™t khái niệm kỹ thuật, bởi những tiến bá»™ trong công nghệ sẽ giúp khai thác những tài nguyên khó tiếp cận trên thá»±c tế và biến chúng thành trữ lượng có thể khai thác.

Trong ngành công nghiệp dầu khí, công nghệ liên tục được phát triển để tìm kiếm tài nguyên má»›i và sản xuất được nhiều hÆ¡n - và ngày càng hiệu quả hÆ¡n - từ những mỏ dầu Ä‘ang tồn tại. Thông thường ở má»—i giếng dầu hiện có, chỉ khoảng 35%-40% dầu được sản xuất bằng phÆ°Æ¡ng pháp truyền thống.

Điển hình ở Ä‘ây là "mỏ dầu kỹ thuật số", dùng các cảm biến quanh khắp mỏ dầu để cải thiện số liệu và thông tin liên lạc giữa mỏ và các trung tâm kỹ thuật của công ty. Nếu được sá»­ dụng rá»™ng rãi, nó có thể giúp khai thác thêm lượng dầu mỏ rất lá»›n trên toàn thế giá»›i - theo má»™t Æ°á»›c Ä‘oán, có thể thêm khoảng 125 tá»· thùng dầu, gần tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i trữ lượng Æ°á»›c tính hiện nay của Iraq.

Công nghệ và phÆ°Æ¡ng pháp má»›i tiếp tục mở ra những nguồn tài nguyên má»›i. Ghana Ä‘ang trên đường trở thành nÆ°á»›c sản xuất dầu lá»›n, chỉ má»›i Ä‘ây, má»™t mỏ dầu má»›i lại được phát hiện ở ngoài khÆ¡i bờ biển French Guiana, về phía bắc Brazil.

Để chứng minh cho đỉnh Ä‘iểm sản xuất dầu mỏ, những người ủng há»™ còn cho rằng tốc Ä‘á»™ phát hiện ra các mỏ dầu má»›i Ä‘ang chậm lại. NhÆ°ng Ä‘iều này lại bỏ qua má»™t Ä‘iểm quan trọng: Ä‘a số nguồn cung dầu thế giá»›i không phải là kết quả của những phát hiện má»›i mà do những bổ sung và mở rá»™ng các mỏ Ä‘ang khai thác.

Khi mỏ dầu đầu tiên được phát hiện, người ta cÅ©ng chỉ biết rất ít về nó, và các Æ°á»›ng tính ban đầu cÅ©ng rất chủ quan. Khi mỏ dầu được phát triển, nhiều giếng được khoan hÆ¡n, và vá»›i hiểu biết rõ hÆ¡n, trữ lượng xác định thường tăng Ä‘áng kể. Má»™t nghiên cứu của CÆ¡ quan Khảo sát địa chất Mỹ phát hiện, 86% trữ lượng dầu của Mỹ không phải là kết quả của nhữngdá»± Ä‘oán vào thời Ä‘iểm phát hiện, mà phải qua Ä‘ánh giá và bổ sung từ những phát triển sau này.

Các Æ°á»›c tính về tổng trữ lượng dầu toàn cầu liên tục tăng. Thế giá»›i Ä‘ã sản xuất khoảng má»™t nghìn tá»· thùng dầu từ khi ngành này phát triển vào thế ká»· 19. Hiện nay, người ta cho rằng có ít nhất 5 nghìn tá»· thùng tài nguyên dầu nữa dÆ°á»›i lòng đất, trong Ä‘ó 1,4 tá»· thùng có thể tiếp cận được nhờ công nghệ và đảm bảo tính kinh tế đủ để tính là trữ lượng (xác định và có thể xác định).

Dá»±a trên các kế hoạch và triển vọng hiện nay, có lẽ năng lá»±c sản xuất dầu và các chất lỏng liên quan của thế giá»›i có lẽ sẽ tăng lên từ khoảng 82 triệu thùng/ngày trong năm 2010 lên 110 triệu thùng vào năm 2030, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng mức tăng khoảng 20%.

Tuy nhiên, vẫn còn Ä‘ó nhiều chữ "nhÆ°ng" liên quan tá»›i những gì xảy ra trên mặt đất. Chính sách của các chính phủ trên thế giá»›i - đặng biệt liên quan đến thuế và quyền tiếp cận tài nguyên - có ảnh hưởng lá»›n đến khả năng cÅ©ng nhÆ° thời gian dầu được phát hiện và phát triển.

Chiến tranh và ná»™i chiến, bất ổn xã há»™i và bạo loạn chính trị, xung Ä‘á»™t khu vá»±c, tham nhÅ©ng và tá»™i phạm, quản lý kém các tài nguyên - tất cả có thể ảnh hưởng không chỉ đến sản xuất hiện nay mà còn đếu đầu tÆ° và triển vọng tÆ°Æ¡ng lai. Các chính sách môi trường và khí hậu, cÅ©ng nhÆ° nhÆ° địa chính trị và chính trị trong những nÆ°á»›c sản xuất dầu mỏ, có thể làm thay đổi thời gian và quy môi phát triển.

Nói tóm lại, trong má»™t thế giá»›i vá»›i nền kinh tế 65 nghìn tá»· USD phụ thuá»™c phần lá»›n vào dầu thì an ninh năng lượng sẽ là mối bận tâm lâu dài và quan trọng.

Đáp ứng nhu cầu sẽ đỏi hỏi phải đổi má»›i, đầu tÆ° và phát triển hÆ¡n nữa những tài nguyên thay thế. Má»™t lý do quan trọng chứng tỏ cung dầu sẽ tiếp tục tăng là lượng dầu mỏ trÆ°á»›c Ä‘ây được coi là không thể tiếp cận và không có hiệu quả giờ Ä‘ây lại có triển vọng, nhÆ° tài nguyên ở tầng gần tầng muối ngoài khÆ¡i Brazil, mỏ cát dầu khổng lồ ở Cananda, và dầu trong lá»›p Ä‘á phiến và Ä‘á khác ở Mỹ.

Năm 2003, khối Ä‘á phiến Bakken ở Bắc Dakota chỉ sản xuất được 10.000 thùng/ngày. Hiện nay, có số trên Ä‘ã là trên 400.000 thùng, và Bắc Dakota trở thành bang sản xuất dầu lá»›n thứ tÆ° của Mỹ. Dầu từ Ä‘ây có thể bổ sung khoảng 2 triệu thùng/ngày vào sản lượng dầu của Mỹ sau năm 2020 - Ä‘iều này chÆ°a nằm trong bất kỳ dá»± Ä‘oán nào 5 năm về trÆ°á»›c.

Tổng sản lượng dầu của Mỹ Ä‘ã tăng hÆ¡n 10% từ năm 2008. Nhập khẩu dầu ròng đạt đỉnh Ä‘iểm 60% năm 2005, nhÆ°ng hiện nay, nhờ tăng sản lượng và hiệu quả sá»­ dụng năng lượng (cá»™ng vá»›i việc sá»­ dụng ethanol), mức nhập khẩu Ä‘ã giảm xuống còn 47%.

Mọi thứ không tÄ©nh tại trong ngành công nghiệp năng lượng. Thời gian trôi qua, những nguồn dầu khác lạ dần bổ sung Ä‘áng kể vào nguồn cung xăng dầu thế giá»›i. Chúng giúp giải thích tại sao "trạng thái ổn định" vẫn ở rất xa phía chân trời - và tại sao, trên phạm vi toàn cầu, Cao Ä‘iểm Hubbert, lại chÆ°a thể nhìn thấy.

• Nguồn tin: The Wall Street Journal