Hình: AP

Kiểm toán giá xăng dầu Ä‘ang là chủ đề nóng và được dÆ° luận hết sức quan tâm. Điều bất thường là có vẻ nhÆ° ngay cả những người làm quản lý nhà nÆ°á»›c về lÄ©nh vá»±c này cÅ©ng không có tiếng nói chung: Trong khi Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng phản đối chủ trÆ°Æ¡ng này thì Bá»™ ThÆ°Æ¡ng mại lại ủng há»™. 

Đại diện cho Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng, thứ trưởng Nguyá»…n Cẩm Tú cho rằng “hiện cấu thành giá xăng dầu đều được cập nhật trên bản tin thị trường, trong Ä‘ó nói rõ giá nhập khẩu bao nhiêu, thuế bao nhiêu, trích quỹ bình ổn bao nhiêu. Phần lá»›n người tiêu dùng hiện nay không hiểu hoặc cố tình không tìm hiểu nên má»›i có đề xuất kiểm toán giá xăng dầu”. 

Trong khi Ä‘ó, má»™t quan chức Bá»™ tài chính là ông Nguyá»…n Tiến Thỏa, Cục trưởng Cục quản lý giá, thì lại cho rằng việc kiểm toán Ä‘á»™c lập giá xăng dầu là hoàn toàn nên làm, để tăng tính minh bạch và công khai về giá bán xăng dầu trong nÆ°á»›c. Má»™t nhân vật khác, cÅ©ng thuá»™c Bá»™ Tài chính, là ông VÅ© Đình Ánh, Vụ nghiên cứu giá cả, cÅ©ng nhận định: “Thông tin mà doanh nghiệp Ä‘Æ°a ra là má»™t phần, nhÆ°ng vấn đề là không có ai, cÆ¡ quan nào đứng ra kiểm soát sá»± chính xác của thông tin Ä‘ó. Tôi nghÄ© cần phải có má»™t Ä‘Æ¡n vị Ä‘á»™c lập làm việc này …”

Câu chuyện khá kỳ lạ này khiến nhiều người đặt dấu hỏi về việc có nên kiểm toán hay không, và trong hai quan Ä‘iểm trên của Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng và Bá»™ Tài chính, cái nào Ä‘úng, cái nào sai?

CÆ¡ chế hình thành giá xăng dầu

Xăng dầu là mặt hàng chiến lược có ảnh hưởng rất lá»›n tá»›i đời sống hàng ngày của người dân và tình hình sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp. Vì thế, nó luôn được Ä‘Æ°a vào diện bị quản lý về giá. Việc giá cả xăng dầu biến Ä‘á»™ng thất thường, và nhìn chung là tăng nhiều hÆ¡n giảm, khiến nhiều người thắc mắc về cÆ¡ chế hình thành giá xăng dầu ở Việt Nam.

Nhu cầu tiêu thụ xăng dầu ở Việt Nam hiện nay được Ä‘áp ứng phần lá»›n bởi nguồn nhập khẩu do 11 doanh nghiệp có chức năng nhập khẩu xăng dầu thá»±c hiện, trong Ä‘ó Petrolimex là đầu mối lá»›n nhất vá»›i 50% thị phần. Nhiều trong số các doanh nghiệp này vừa thá»±c hiện việc nhập khẩu và bán buôn (kinh doanh đầu nguồn) vừa thá»±c hiện việc phân phối bán lẻ (kinh doanh cuối nguồn). Thí dụ Petrolimex vừa nhập khẩu vừa phân phối bán lẻ xăng dầu vá»›i khoảng hÆ¡n 2000 cá»­a hàng bán lẻ trá»±c thuá»™c và 4.000 đại lý, tổng đại lý trên phạm vi toàn quốc.

Trên nguyên tắc, các doanh nghiệp này cạnh tranh vá»›i nhau để cung cấp xăng dầu cho người dân và doanh nghiệp. Vì sản phẩm xăng dầu là sản phẩm khá thuần nhất về chất lượng, cuá»™c cạnh tranh của các doanh nghiệp này sẽ chủ yếu là về giá. Nói nôm na là ai bán rẻ hÆ¡n sẽ có khách hàng. Trong má»™t cuá»™c chÆ¡i nhÆ° vậy, giá cả xăng dầu sẽ thấp, người dân và doanh nghiệp được lợi, còn các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu sẽ không thể có lãi cao.

Thế nhÆ°ng nguyên tắc chỉ là nguyên tắc. Có nhiều lý do khiến cho tình hình thị trường thá»±c tế không diá»…n biến giống nhÆ° nguyên tắc lý thuyết:

Thứ nhất là các doanh nghiệp xuất nhập khẩu thông qua nhiều cÆ¡ chế nhÆ° các hiệp há»™i có thể cấu kết vá»›i nhau để nâng giá bán lẻ. Trường hợp này thường bị luật pháp ngăn cấm (luật chống Ä‘á»™c quyền). Ở Việt Nam, luật cạnh tranh cÅ©ng cấm các hành vi cấu kết để nâng giá. Tuy nhiên, việc thá»±c hiện luật cạnh tranh ở Việt Nam vẫn còn rất yếu. Các doanh nghiệp khi bị phát hiện “làm giá” chỉ bị xá»­ phạt nhẹ và không tạo được tính răn Ä‘e.

Thứ hai, các doanh nghiệp bán lẻ thường có xu hÆ°á»›ng “cát cứ”, có nghÄ©a là má»™t mình nắm má»™t địa bàn nhất định. Người tiêu dùng xăng dầu ở các địa bàn này không có lá»±a chọn thay thế do Ä‘ó buá»™c phải sá»­ dụng nhà phân phối “Ä‘á»™c quyền” của địa phÆ°Æ¡ng. Trong các trường hợp Ä‘ó, giá bán lẻ có thể tăng cao hÆ¡n mức giá cạnh tranh bình thường.

Thứ ba, trong trường hợp má»™t hoặc má»™t vài doanh nghiệp nắm thị phần quá lá»›n thì họ có đủ quyền lá»±c thị trường để chủ Ä‘á»™ng tăng giá. Kinh tế học phÆ°Æ¡ng tây gọi các doanh nghiệp này là thủ lÄ©nh của thị trường vá»›i vai trò then chốt (market leader with pivotal role). Lý do các doanh nghiệp này có thể tăng giá là họ chỉ cần thu hẹp bá»›t má»™t phần sản lượng cung cấp ra (economic withholding) thì ngay lập tức sẽ tạo sá»± khan hiếm giả tạo trên thị trường khiến cho giá cả tăng vọt. Trong trường hợp ở Việt Nam, Petrolimex vá»›i hÆ¡n 50% thị phần hoàn toàn có thể làm được chuyện này nếu họ muốn.

Ở Việt Nam, giá xăng dầu còn bị chi phối bởi má»™t yếu tố khác nữa là chính sách quản lý giá và Ä‘iều tiết của nhà nÆ°á»›c. Vá»›i chính sách quản lý giá cả, doanh nghiệp không còn là nhân tố duy nhất quyết định giá bán má»™t sản phẩm phải là bao nhiêu mà nhà nÆ°á»›c cÅ©ng tham gia xác định khung giá. Điều này tạo ra sá»± phức tạp nhất định trong diá»…n biến của giá cả và phần nhiều là làm cho giá cả có xu hÆ°Æ¡ng tăng cao hÆ¡n giá cạnh tranh của thị trường. (còn tiếp).

Nguồn tin:VOANEWS