Trong trường hợp giá xăng dầu ở Việt Nam, Điều 17 của Nghị định 84/2009 quy định rõ “thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối được quyền quyết định giá bán buôn” nhÆ°ng giá bán lẻ thì bị nhà

nÆ°á»›c Ä‘iều tiết theo má»™t số nguyên tắc sau (trong trường hợp tăng giá):

1.      Không Ä‘iều chỉnh giá thường xuyên: Hai lần Ä‘iều chỉnh tăng giá cách nhau ít nhất là 10 ngày;

2.      Trong trường hợp giá cÆ¡ sở tăng trong phạm vi nhỏ hÆ¡n 7% so vá»›i giá bán lẻ hiện hành, thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối được quyền tăng giá bán lẻ tÆ°Æ¡ng ứng;

3.      Trường hợp giá cÆ¡ sở tăng từ 7% đến 12% so vá»›i giá bán lẻ hiện hành, thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối được quyền tăng giá vá»›i mức tăng bằng 7% của giá bán lẻ hiện hành cá»™ng vá»›i 60% của mức giá cÆ¡ sở tăng trên 7% đến 12%. Phần 40% còn lại sẽ được bù đắp bởi Quỹ Bình ổn giá;

4.      Trường hợp giá cÆ¡ sở tăng trên 12% so vá»›i giá bán lẻ hiện hành hoặc việc tăng giá ảnh hưởng đến phát triển kinh tế xã há»™i và đời sống nhân dân, Nhà nÆ°á»›c công bố áp dụng các biện pháp bình ổn giá thông qua Ä‘iều hành thuế, quỹ Bình ổn giá, và các phÆ°Æ¡ng pháp khác.

NhÆ° vậy, cá»™t mốc để nhà nÆ°á»›c quyết định cho Ä‘iều chỉnh giá là “giá cÆ¡ sở”. Để tăng giá bán lẻ, nhà phân phối phải chứng minh được giá cÆ¡ sở Ä‘ã có sá»± thay đổi. Theo Nghị định 84/2009, “giá cÆ¡ sở” bằng giá nhập khẩu cá»™ng vá»›i các loại thuế nhập khẩu và thuế tiêu thụ đặc biệt, ná»™p Quỹ bình ổn giá, các chi phí kinh doanh định mức, lợi nhuận định mức trÆ°á»›c thuế, thuế giá trị gia tăng, phí xăng dầu, và các loại thuế và phí phải ná»™p khác theo quy định của nhà nÆ°á»›c.

Chi phí kinh doanh định mức là má»™t dạng định mức theo Ä‘ó má»™t doanh nghiệp phân phối có thể chi tối Ä‘a theo quy định là bao nhiêu tiền trên má»™t lít xăng dầu bán ra. Và lợi nhuận trÆ°á»›c thuế định mức là mức lợi nhuận mà họ được nhà nÆ°á»›c đồng ý cho giữ lại. Thí dụ, giá nhập khẩu má»™t lít xăng là 10 nghìn đồng, tất cả các loại thuế và phí là 5 nghìn đồng, chi phí kinh doanh định mức là 3 nghìn đồng và lợi nhuận định mức trÆ°á»›c thuế là 200 đồng thì giá cÆ¡ sở sẽ là 18200 đồng cho má»—i lít xăng.

Giá cÆ¡ sở có thể thay đổi khi giá nhập khẩu xăng dầu tăng, do phá giá VND, do nhà nÆ°á»›c thay đổi chính sách thuế, hoặc do nhà nÆ°á»›c thay đổi quy định về chi phí kinh doanh định mức và lợi nhuận định mức trÆ°á»›c thuế. Vì thế, để tăng giá cÆ¡ sở, doanh nghiệp có thể thá»±c hiện:

(1) Tăng giá nhập khẩu, tức là mua vào vá»›i giá cao. Nếu nhà nÆ°á»›c không có quy định về việc giá nhập khẩu phải dá»±a trên giá xăng dầu thế giá»›i thì doanh nghiệp có thể dá»… dàng tăng giá nhập khẩu để kiếm lợi bằng cách sá»­ dụng má»™t công ty lập ra ở nÆ°á»›c ngoài để mua tận gốc vá»›i giá rẻ rồi bán cho doanh nghiệp phân phối ở Việt Nam vá»›i giá đắt;

(2) Tăng chi phí kinh doanh và vận Ä‘á»™ng nhà nÆ°á»›c Ä‘iều chỉnh quy định về chi phí kinh doanh định mức. Hiện tượng này cá»±c kỳ phổ biến ở tất cả các nền kinh tế trên thế giá»›i khi có quản lý giá. Doanh nghiệp thường hay kêu than vá»›i nhà nÆ°á»›c nhằm xin tăng chi phí kinh doanh định mức để qua Ä‘ó nâng giá cÆ¡ sở. CÅ©ng thí dụ ở trên, nếu nhà nÆ°á»›c cho phép họ nâng chi phí kinh doanh định mức lên 4000 đồng thì giá cÆ¡ sở sẽ ngay lập tức nâng lên 19200 đồng. Các doanh nghiệp ăn theo cÆ¡ chế theo kiểu này thường có Ä‘á»™ng cÆ¡ tiêu xài hoang phí vì họ Ä‘ã có nhà nÆ°á»›c giúp chuyển gánh nặng chi phí này tá»›i người tiêu dùng.

(3) Vận Ä‘á»™ng nhà nÆ°á»›c Ä‘iều chỉnh lợi nhuận định mức trÆ°á»›c thuế. Điều này khó hÆ¡n vì nhà nÆ°á»›c ít khi muốn cho các doanh nghiệp phân phối lãi quá nhiều. Tuy nhiên các doanh nghiệp này vẫn có thể kêu than vá»›i nhà nÆ°á»›c xin Ä‘iều chỉnh tăng lợi nhuận định mức trÆ°á»›c thuế vá»›i các lý do nhÆ° để có vốn tái đầu tÆ° vào tài sản cố định, nâng cao năng lá»±c kinh doanh. Theo tuyên bố má»›i Ä‘ây của Tổng giám đốc Petrolimex Bùi Ngọc Bảo[i] thì từ quý 4 năm 2011 “lợi nhuận định mức của má»—i lít xăng dầu sẽ là 300 đồng.” Có vẻ nhÆ° Ä‘ây là má»™t đợt thay đổi (tăng?) về lợi nhuận định mức có lợi cho các doanh nghiệp phân phối này.

Kiểm toán hay không kiểm toán

Bản chất của kiểm toán giá xăng dầu, nếu thá»±c hiện, sẽ là sá»­ dụng các Ä‘Æ¡n vị kiểm toán Ä‘á»™c lập để tính toán lại giá cÆ¡ sở của các doanh nghiệp phân phối. Trên cÆ¡ sở Ä‘ó có thể kết luận các doanh nghiệp này có tính Ä‘úng giá cÆ¡ sở khi xin Ä‘iều chỉnh (tăng) giá xăng dầu hay không. Trong trường hợp các doanh nghiệp phân phối tính giá cÆ¡ sở quá cao so vá»›i số liệu mà kiểm toán tính được thì nhà nÆ°á»›c có thể không cho phép các doanh nghiệp này tăng giá bán lẻ xăng dầu. Thậm chí nếu phát hiện các doanh nghiệp này cố tình tính sai giá cÆ¡ sở trong quá khứ để xin tăng giá thì nhà nÆ°á»›c có thể phạt các doanh nghiệp phân phối này về tá»™i gian lận.

Tuy nhiên, sâu xa hÆ¡n, vẫn là câu chuyện về cÆ¡ chế hình thành giá xăng dầu. Ngay cả khi các doanh nghiệp tính Ä‘úng giá cÆ¡ sở thì Ä‘iều Ä‘ó không có nghÄ©a là giá xăng dầu sẽ là mức giá cạnh tranh. NhÆ° phân tích ở trên, các doanh nghiệp vẫn có nhiều cách để nâng giá cÆ¡ sở má»™t cách hợp pháp để trục lợi và dành phần thiệt thòi về phía người tiêu dùng. Vì thế, về dài hạn, Việt Nam chỉ có thể giải quyết dứt Ä‘iểm được câu chuyện giá xăng dầu minh bạch, cạnh tranh, và rẻ tÆ°Æ¡ng đối cho người tiêu dùng khi Việt Nam xóa bỏ các biện pháp quản lý hành chính về giá, tá»± do hóa thị trường này, và quyết liệt vận dụng luật cạnh tranh để ngăn chặn các hành vi cấu kết giữa các doanh nghiệp nhằm tăng giá trục lợi.

Quá trình tá»± do hóa, hay còn gọi là phi tập trung hóa (de-regulation) thị trường xăng dầu là má»™t quá trình phức tạp. Nếu không thá»±c hiện Ä‘úng, de-regulation có thể dẫn tá»›i chuyện quyền lá»±c thị trường tập trung hết vào má»™t vài doanh nghiệp có thị phần khống chế. Trên cÆ¡ sở nắm được quyền lá»±c này, các doanh nghiệp lá»›n sẽ nâng giá và bắt chẹt khách hàng. Chính vì vậy, de-regulation phải Ä‘i kèm vá»›i việc triệt để thá»±c thi luật cạnh tranh. Thế giá»›i Ä‘ã có nhiều bài học quý giá (và nhiều khi cay đắng) về việc này và Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi từ những sai lầm của họ.

Nguồn tin:VOVNEWS