Xăng dầu là mặt hàng có tầm quan trọng đặc biệt trong nền kinh tế quốc dân, giá cả ảnh hưởng đến nhiều mặt kinh tế xã há»™i, tuy nhiên, nhiều năm qua và cả hiện nay, dường nhÆ° việc quản lý, Ä‘iều hành của Nhà nÆ°á»›c đối vá»›i lÄ©nh vá»±c này còn lúng túng…

Đó là lý do mà Viện Kinh tế Việt Nam tổ chức há»™i thảo “thị trường kinh doanh xăng dầu: Những vấn đề quản lý nhà nÆ°á»›c và kinh doanh hiện nay” vào ngày 21/9 tại Hà Ná»™i vá»›i sá»± tham gia của các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c, nhà nghiên cứu, DN kinh doanh xăng dầu và cả người tiêu dùng.

Chính sách thiếu tính khả thi

Tại há»™i thảo, ông Bùi Ngọc Bảo- Tổng giám đốc Tổng công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex)- cho biết: Kể từ đầu những năm 2000, giá xăng dầu thế giá»›i biến Ä‘á»™ng liên tục, mặt bằng giá má»›i hình thành và liên tiếp bị phá vỡ để xác lập mặt bằng má»›i trong các năm tiếp theo. Do tiếp tục chính sách bù giá cho người tiêu dùng thông qua doanh nghiệp (DN) nhập khẩu khi cố gắng giữ mức giá ná»™i địa ở mức thấp nên số tiền ngân sách bù giá ngày càng gia tăng. Đỉnh Ä‘iểm là năm 2008, Nhà nÆ°á»›c phải bù lá»— tá»›i 22 nghìn tá»· đồng.

TrÆ°á»›c nguy cÆ¡ không thể cân đối ngân sách cho bù giá xăng dầu, ngày 15/9/2003 Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ Ä‘ã ban hành Quyết định số 187/2003/QĐ-TTg về kinh doanh xăng dầu. Đây là quyết định có tính Ä‘á»™t phá đầu tiên để DN đầu mối nhập khẩu xăng dầu được quyền tá»± quyết định giá trong phạm vi ± 10% giá định hÆ°á»›ng do Bá»™ Tài chính quyết định (đối vá»›i mặt hàng xăng) và ± 5% (đối vá»›i các mặt hàng dầu).

NhÆ°ng vì những lý do khách quan, sá»± Ä‘á»™t phá cÆ¡ chế Ä‘iều hành giá trong QĐ 187 chÆ°a được triển khai trên thá»±c tế. Sau khi QĐ 187 ra đời do giá thế giá»›i liên tục có xu hÆ°á»›ng tăng nên buá»™c Nhà nÆ°á»›c tiếp tục Ä‘iều hành và can thiệp trá»±c tiếp vào giá bán xăng dầu, kể cả chiều tăng và giảm.

Tá»›i năm 2007, Chính phủ thay thế QĐ 187 bằng Nghị định 55/2007/NĐ-CP năm 2007 vá»›i nhiều Ä‘iểm bổ sung và đổi má»›i. Đây là bÆ°á»›c Ä‘á»™t phá thứ hai trong chính sách để chuyển đổi kinh doanh xăng dầu sang cÆ¡ chế thị trường. Theo Ä‘ó, Nhà nÆ°á»›c không còn bù lá»— cho giá bán xăng dầu trong nÆ°á»›c, DN được quyền tá»± định Ä‘oạt giá bán. Tuy nhiên, cho đến nay chính sách này chÆ°a được thá»±c hiện hoàn chỉnh. Nhất là việc, DN vẫn tiếp tục phải đăng ký giá mà thá»±c chất là “xin phép” Tổ giám sát giá xăng dầu Liên Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng- Tài chính trÆ°á»›c má»—i đợt tăng hay giảm giá xăng dầu.

Kết quả của chính sách Ä‘iều hành giá xăng dầu là nhiều khi giá trong nÆ°á»›c vừa được chấp nhận giảm hoặc tăng thì giá thế giá»›i lại có xu hÆ°á»›ng ngược lại. Điều hành giá của cÆ¡ quan quản lý tỏ ra rất lúng túng.

Đồng tình vá»›i ông Bùi Ngọc Bảo, ông VÆ°Æ¡ng Đình Dung- Tổng giám đốc Tổng công ty Xăng dầu Quân Ä‘á»™i- bồi thêm: Quyết định 187 và Nghị định 55 khó thá»±c thi. Hiện nay, mặc dù Nhà nÆ°á»›c Ä‘ã chấm dứt bù lá»— cho giá xăng dầu trong nÆ°á»›c nhÆ°ng vẫn can thiệp sâu vào lÄ©nh vá»±c kinh doanh xăng dầu, Ä‘iều Ä‘ó thể hiện qua việc xác định giá và thuế nhập khẩu. Nhiều khi, quyết định Ä‘iều chỉnh thuế quá bất ngờ, làm cho DN “sống dở, chết dở” vì đề nghị giảm giá bán của DN vừa được chấp nhận thì lập tức Bá»™ Tài chính tăng thuế nhập khẩu, vì nếu tính cả thuế và phần giảm giá làm DN lá»— nặng. Hay nhÆ° việc Bá»™ Tài chính Ä‘ã ban hành khung thuế nhập khẩu theo giá thế giá»›i nhÆ°ng đến nay vẫn không thá»±c hiện (?).

Hầu hết các ý kiến đều cho rằng, quyền tá»± chủ kinh doanh của DN hoàn toàn không có, bởi vì má»—i lần tăng, giảm giá đều phải xin ý kiến của cÆ¡ quan quản lý giá. Ngay cả việc quy định chiết khấu bán hàng (hoa hồng) cho đại lý là bao nhiêu, Nhà nÆ°á»›c cÅ©ng quy định, mà mức chiết khấu định ra lại quá thấp nên không đủ chi phí cho hệ thống bán lẻ xăng dầu hoạt Ä‘á»™ng. Rõ ràng quản lý nhà nÆ°á»›c can thiệp quá sâu vào hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh của DN.

Ông Dung nhận xét, sai lầm lá»›n nhất trong quản lý nhà nÆ°á»›c là đặt ra quá nhiều mục tiêu đối vá»›i lÄ©nh vá»±c kinh doanh xăng dầu: vừa phải ổn định giá, ổn định thị trường và bảo đảm nguồn thu. Vá»›i 3 mục tiêu Ä‘ó nên các chính sách ban hành ra đều không có tính khả thi, quản lý nhà nÆ°á»›c lúng lúng vì các mục tiêu trên dường nhÆ° mâu thuẫn nhau ở cùng má»™t thời Ä‘iểm.

Hậu quả là, sau bao nhiêu năm thành lập, hệ thống cÆ¡ sở vật chất của các DN kinh doanh xăng dầu tại Việt Nam còn quá lạc hậu so vá»›i má»™t số nÆ°á»›c trong khu vá»±c vì không có quỹ tái đầu tÆ°; chÆ°a tạo ra áp lá»±c cạnh tranh giữa các DN; thậm chí giá cả biến Ä‘á»™ng nhiều ảnh hưởng đến nền kinh tế nói chung.

Hãy tin và giao quyền tá»± chủ cho doanh nghiệp

Phát biểu tại há»™i thảo, ông Nguyá»…n Tiến Thỏa- Cục trưởng Cục quản lý giá Bá»™ Tài chính- cÅ©ng thừa nhận, việc Ä‘iều hành giá xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường có sá»± kiểm soát của Nhà nÆ°á»›c mặc dù thời gian qua có những mặt tích cá»±c nhÆ°ng trong Ä‘iều hành thá»±c tế vẫn còn nhiều bất cập: để thá»±c hiện mục tiêu Æ°u tiên kiềm chế lạm phát, Nhà nÆ°á»›c vẫn kiểm soát chặt chẽ giá bán xăng dầu; có những thời Ä‘iểm DN đề nghị tăng giá theo tín hiệu giá thế giá»›i nhÆ°ng không được chấp thuận, nhà nÆ°á»›c phải lùi thuế NK bằng 0% để ổn định giá hoặc để giá không tăng quá cao.

Quyết định 187 và Nghị định 55 ban hành nhÆ°ng thá»±c hiện còn lúng túng. Thá»±c tế, quyền chủ Ä‘á»™ng của DN phải ứng xá»­ khi giá thị trường thế giá»›i biến Ä‘á»™ng má»›i chỉ thá»±c hiện việc chủ Ä‘á»™ng đăng ký Ä‘iều chỉnh giá và chờ cÆ¡ quan quản lý chấp thuận hay không. Quyền của DN đến Ä‘âu, giá vốn biến Ä‘á»™ng đến mức nào và khi nào được tăng giá, khi nào phải giảm chÆ°a được quy định rõ rang. Mức Ä‘á»™ can thiệp của Nhà nÆ°á»›c đến Ä‘âu và khi nào can thiệp, can thiệp bằng những giải pháp gì cÅ©ng chÆ°a được công khai do vậy chÆ°a tạo chủ Ä‘á»™ng cho DN…

Vì thế, ông Thỏa cho biết, để giải quyết những bất cập trên, hiện Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ giao cho Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng chủ trì các bá»™, ngành liên quan nghiên cứu sá»­a đổi Nghị định 55.

Theo ông Thỏa, thứ nhất, chính sách thay thế Nghị định 55 cÅ©ng nhất quán Ä‘iều hành giá xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường. Thứ hai, DN kinh doanh xăng dầu được quyền quy định giá bán nhÆ°ng dá»±a trên cÆ¡ sở các nguyên tắc, phÆ°Æ¡ng pháp tính giá, cÆ¡ chế kiểm soát giá và các biện pháp bình ổn giá do Nhà nÆ°á»›c quy định. Thứ ba, Nhà nÆ°á»›c hình thành Quỹ bình ổn giá xăng dầu để bình ổn giá khi giá thị trường thế giá»›i tăng làm cho giá vốn trong nÆ°á»›c tăng Ä‘á»™t ngá»™t.

Theo Ä‘ó, khi giá vốn (bình quân trong thời gian dá»± trữ lÆ°u thông) tăng 7% so vá»›i giá bán lẻ hiện hành, DN được quyền tá»± định giá. NhÆ°ng khi giá vốn tăng trên 7% đến 12%, DN được quyền tăng giá 7% cá»™ng thêm 60% của mức giá vốn tăng từ 7 đến 12%. Còn khi giá vốn tăng trên 12% so vá»›i giá bán lẻ hiện hành, Nhà nÆ°á»›c sẽ công bố áp dụng má»™t biện pháp hoặc kết hợp các biện pháp bình ổn giá nhÆ° trích quỹ bình ổn, giảm thuế hoặc áp dụng các biện pháp hành chính, tài chính, cho phép DN Ä‘iều chỉnh giá ở mức Ä‘á»™ nhất định.

Ông Thỏa còn cho biết thêm, chính sách má»›i cÅ©ng sẽ cho phép các DN thuá»™c mọi thành phần kinh tế nếu đủ Ä‘iều kiện quy định có thể tham gia kinh doanh xăng dầu.

TrÆ°á»›c quan Ä‘iểm của người đại diện cÆ¡ quan quản lý, hầu hết các DN kinh doanh xăng dầu, các nhà nghiên cứu, DN tiêu thụ xăng dầu lá»›n… đều có chung ý kiến: Thứ nhất, Nhà nÆ°á»›c nên có chính sách xây dá»±ng mức thuế nhập khẩu xăng dầu ổn định theo số lượng nhập khẩu mà nhiều nÆ°á»›c Ä‘ang áp dụng thành công. Thứ hai, để thoát khỏi việc lúng túng trong Ä‘iều hành giá, cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c không nên làm thay việc định giá cho DN mà nên giao quyền tá»± chủ cho DN.

Ông VÆ°Æ¡ng Đình Dung khẳng định: là những nhà kinh doanh sát sao vá»›i thị trường, nếu Nhà nÆ°á»›c giao quyền tá»± định giá cho DN, chắc chắn mức Ä‘á»™ Ä‘iều chỉnh giá sẽ ít hÆ¡n hiện nay, bởi vì khi Ä‘ó DN có thể lá»±a chọn các hình thức hợp đồng nhập khẩu xăng dầu, trong Ä‘ó có hình thức mua giá cố định, giá giao trÆ°á»›c… để ổn định giá trong nÆ°á»›c trong má»™t khoảng thời gian nhất định.

Má»™t số ý kiến đề nghị, Nhà nÆ°á»›c không nên để phát triển quá nhiều DN đầu mối nhÆ° hiện nay, chỉ nên tạo Ä‘iều kiện phát triển 2-3 đầu mối kinh doanh xăng dầu đủ mạnh làm đối trọng cạnh tranh vá»›i nhau và vá»›i cả các hãng xăng dầu nÆ°á»›c ngoài. Bởi vì khi càng phát triển nhiều đầu mối DN càng manh mún, nguồn lá»±c quốc gia bị phân tán, khả năng cạnh tranh càng yếu. Tuy nhiên, cùng vá»›i việc giao quyền tá»± chủ cho DN, Nhà nÆ°á»›c cần xiết chặt, quản lý mạng lÆ°á»›i bán lẻ xăng dầu để ổn định thị trường, bởi vì Ä‘ây là lÄ©nh vá»±c dá»… bị ảnh hưởng và tác Ä‘á»™ng trá»±c tiếp đến mọi nhu cầu tiêu dùng…

( Công ThÆ°Æ¡ng)