Sau hÆ¡n hai năm vẫn chÆ°a đạt được mục tiêu quan trọng nhất trong bÆ°á»›c Ä‘á»™t phá về giá xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường.

Nhìn má»™t cách tổng quát, sau hÆ¡n hai năm thá»±c hiện, chúng ta vẫn chÆ°a đạt được mục tiêu quan trọng nhất trong bÆ°á»›c Ä‘á»™t phá về giá xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường. Vá»›i tất cả những gì mà các nhà quản lý Ä‘ang dá»± kiến, mục tiêu này rất có thể vẫn còn ở “thì tÆ°Æ¡ng lai”, và việc lá»±a chọn giải pháp tiếp theo sẽ gặp không ít trở ngại.

Bước ngoặt

TrÆ°á»›c hết, có thể khẳng định, việc trao quyền định giá bán cho doanh nghiệp, mục tiêu quan trọng hàng đầu mà các nhà hoạch định chính sách cách Ä‘ây hÆ¡n hai năm Ä‘ã hÆ°á»›ng tá»›i là ổn định giá bán xăng dầu trong nÆ°á»›c trong từng thời kỳ.

Điều 26 của nghị định 55/2007/NĐ–CP ngày 6.4.2007 quy định: “Áp dụng nguyên tắc giá bán xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường…, do thÆ°Æ¡ng nhân xuất khẩu, nhập khẩu xăng dầu… quyết định sau khi ná»™p các loại thuế, phí theo quy định của pháp luật hiện hành”. NhÆ°ng mức thuế suất nhập khẩu đối vá»›i từng chủng loại xăng dầu do cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c quy định lại phải “bảo đảm ổn định, phù hợp vá»›i Ä‘iều kiện kinh tế – xã há»™i từng thời kỳ…” (Ä‘iều 25).

Ná»™i hàm của khái niệm “từng thời kỳ” là vấn đề được để ngỏ, có thể là năm kế hoạch, cÅ©ng có thể là nhiều năm, nhÆ°ng cÅ©ng có thể chỉ là ná»­a năm, quý, thậm chí có thể là má»™t thời Ä‘oạn ngắn hÆ¡n.

Về vấn đề này, nguyên bá»™ trưởng ThÆ°Æ¡ng mại Ä‘ã bày tỏ vá»›i báo giá»›i ngay sau khi nghị định 55 được ban hành: “... về cÆ¡ bản, doanh nghiệp vẫn phải tính toán lá»— lãi cả năm chứ không nên chạy theo giá thị trường.

Hôm nay có thể lá»—, nhÆ°ng giá xăng dầu có đứng yên Ä‘âu, có thể xuống ngay sau Ä‘ó. Nên đừng vá»™i chạy theo, bởi hôm nay Ä‘iều chỉnh, mai giá xăng dầu thế giá»›i xuống lại phải xuống theo. Nên cố gắng lấy lúc lãi bù lá»— chứ không nên chạy theo má»™t cách Ä‘Æ¡n giản”.

Thế nhÆ°ng, thá»±c tế thị trường thế giá»›i 66 tháng gần Ä‘ây cho thấy, duy nhất chỉ có má»™t lần giá dầu mỏ tháng sau “bất biến” so vá»›i tháng trÆ°á»›c (hai tháng 4 và 5.2007 đều ở mức 65,10 USD/thùng).

Không những vậy, trong 65 tháng liên tục thay đổi còn lại, cÅ©ng chỉ có 16 tháng có mức tăng hoặc giảm dÆ°á»›i 4% và trong 49 tháng còn lại, có tá»›i 30 tháng có mức tăng hoặc giảm từ 4% đến 10% và 19 tháng có mức tăng hoặc giảm trên 10%.

Có thể nói, Ä‘ây chính là nguyên nhân cÆ¡ bản khiến cho chúng ta Ä‘ã phải 18 lần Ä‘iều chỉnh tăng và 15 lần Ä‘iều chỉnh giảm giá mặt hàng chiến lược này trong năm năm rưỡi vừa qua. Và do vậy, khó có thể nói là mục tiêu bảo đảm giá xăng dầu ổn định, phù hợp vá»›i Ä‘iều kiện kinh tế – xã há»™i từng thời kỳ nhÆ° nói trên Ä‘ã trở thành hiện thá»±c.

Trong Ä‘iều kiện nhÆ° vậy, bằng cách phân định rành mạch phạm vi tăng và giảm nào là do doanh nghiệp kinh doanh nhập khẩu quyết định, phạm vi tăng và giảm nào sẽ áp dụng kèm theo giải pháp dùng quỹ bình ổn giá để bù và giá»›i hạn tăng và giảm tối thiểu.

Nhà nÆ°á»›c sẽ “ra tay” không chỉ là má»™t bÆ°á»›c tiến má»›i trong việc giảm dần vai trò quản lý của Nhà nÆ°á»›c, nâng cao tính tá»± chủ trong việc quyết định giá bán lẻ xăng dầu, mà còn thể hiện má»™t bÆ°á»›c ngoặt má»›i trong tÆ° duy về giá xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường.

Sở dÄ© nhÆ° vậy là bởi lẽ, thông qua Ä‘ó, giá xăng dầu trong nÆ°á»›c Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên sẽ không còn ổn định tÆ°Æ¡ng đối nhÆ° trÆ°á»›c, mà bám sát giá của thị trường thế giá»›i hÆ¡n.

Nếu giả định là giá dầu mỏ thế giá»›i trong thời gian tá»›i sẽ lặp lại nhÆ° cÅ©, thì số lần Ä‘iều chỉnh sẽ rất nhiều, bởi chu kỳ để Ä‘iều chỉnh tăng hoặc giảm hiện nay của chúng ta là 20 ngày, chứ không phải là tính theo tháng nhÆ° nói trên.

Vẫn cần má»™t bÆ°á»›c Ä‘á»™t phá

Có thể khẳng định má»™t cách chắc chắn rằng, giá bán lẻ xăng dầu trong nÆ°á»›c của chúng ta sắp tá»›i vẫn chÆ°a phải là giá thị trường, bởi ngoài việc bám sát giá thế giá»›i hÆ¡n, đối diện vá»›i nhau trong việc quyết định giá vẫn là từng doanh nghiệp kinh doanh nhập khẩu xăng dầu và cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c nhÆ° bấy lâu nay, tức là vẫn không có sá»± cạnh tranh lẫn nhau giữa các doanh nghiệp kinh doanh mặt hàng này.

Cho nên người tiêu dùng cÅ©ng vẫn là những người đứng ngoài “cuá»™c chÆ¡i”. Và do vậy, chuyện “ì xèo” về lợi ích của các bên nhÆ° hiện nay Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên sẽ không chỉ tiếp diá»…n, mà sẽ còn dày đặc hÆ¡n, cho dù các nhà quản lý chắc chắn sẽ bận rá»™n hÆ¡n không chỉ bởi số lần Ä‘iều chỉnh tăng và giảm giá của mặt hàng này sẽ tăng vọt, mà còn do số lượng doanh nghiệp kinh doanh nhập khẩu có thể còn tăng.

Để thoát khỏi tình trạng Ä‘ó, Ä‘iểm mấu chốt để cÆ¡ chế thị trường có thể vận hành trong hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh xăng dầu trong nÆ°á»›c là phải tạo ra tiền đề để có sá»± cạnh tranh giữa các Ä‘Æ¡n vị kinh doanh nhập khẩu xăng dầu.

Đó hoàn toàn không phải là vấn đề thu hút thêm các Ä‘Æ¡n vị khác tham gia vào khâu này, mà là phải tạo ra ít nhất khoảng 3 — 4 Ä‘Æ¡n vị có tiềm lá»±c ngang ngá»­a nhau, thì tất yếu sẽ có cạnh tranh. Và khi Ä‘ó, Nhà nÆ°á»›c Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên sẽ chỉ Ä‘óng vai trò định hÆ°á»›ng và giám sát thị trường. Đây là Ä‘iều kiện tiên quyết, bởi cho dù cÆ¡ chế sắp được áp dụng sẽ còn được “vá víu” thêm nữa, thì bản chất của vấn đề sẽ vẫn không thay đổi.

Trong Ä‘iều kiện các Ä‘Æ¡n vị kinh doanh nhập khẩu xăng dầu vẫn nằm trong tay Nhà nÆ°á»›c nhÆ° hiện nay, việc chia tách, sáp nhập để hình thành các Ä‘Æ¡n vị có thể cạnh tranh vá»›i nhau trong hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh chắc chắn sẽ dá»… hÆ¡n rất nhiều so vá»›i trường hợp sẽ cổ phần hoá và chuyển đổi hình thức hoạt Ä‘á»™ng trong thời gian tá»›i.

Nói tóm lại, cho dù cÆ¡ chế định giá xăng dầu dá»± kiến sẽ giúp giá xăng dầu trong nÆ°á»›c bám sát giá thế giá»›i hÆ¡n, nhÆ°ng má»™t loạt những tồn tại chủ yếu hiện nay thì vẫn chÆ°a được khắc phục.

Do vậy, để cho hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh mặt hàng chiến lược này thá»±c sá»± theo cÆ¡ chế thị trường và cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c không còn phải “ôm đồm” nhÆ° hiện nay, chúng ta không thể né tránh việc xác lập tiền đề không thể thiếu cho nó.

Các bÆ°á»›c Ä‘i đầu tiên vừa qua theo hÆ°á»›ng này để hình thành thị trường Ä‘iện cạnh tranh rõ ràng là hÆ°á»›ng Ä‘i tất yếu cần được áp dụng cho mặt hàng xăng dầu.

SGGP