Má»™t trong những Ä‘iểm nóng trên thị trường tài chính hiện nay là việc chào bán cổ phần lần đầu ra công chứng (IPO) của Tổng công ty Xăng dầu Petrolimex. Có hai luồng ý kiến trong dÆ° luận. Má»™t bên cho rằng Petrolimex Ä‘ã lãi đậm hai năm 2008-2009 và sẽ tiếp tục lãi trong năm sau. Phía khác nhận định tổng công ty sau cổ phần hóa vẫn là công cụ Ä‘iều tiết giá xăng dầu của Nhà nÆ°á»›c nên khó tá»± chủ kinh doanh, lợi nhuận bấp bênh.

Có thể vì sá»± chÆ°a rõ ràng Ä‘ó cá»™ng vá»›i lượng cổ phiếu mang ra IPO quá ít, tổng cá»™ng 27,4 triệu cổ phần (so vá»›i 66 triệu cổ phần bán ra công chúng má»›i Ä‘ây của Tổng công ty Thép, 64,5 triệu cổ phần của Ngân hàng Phát triển nhà ĐBSCL MHB), nên lượng đăng ký mua cổ phiếu Petrolimex Ä‘ã lên tá»›i 30 triệu. NhÆ° vậy, “tiến bá»™” hÆ¡n phần lá»›n các doanh nghiệp IPO từ đầu năm đến nay mang tiếng ế, cổ phiếu Petrolimex sẽ được bán hết. Liệu sá»± “bán hết” ấy có ý nghÄ©a thay đổi cục diện cổ phần hóa các doanh nghiệp lá»›n bây giờ?

Đột phá từ cÅ© đến... cÅ©!

Tiến trình cổ phần hóa, chuyển doanh nghiệp 100% vốn nhà nÆ°á»›c thành công ty cổ phần trong 20 năm qua Ä‘ã trải qua sáu nghị định: 28, 44, 64, 187, 109 và má»›i nhất là Nghị định 59 ban hành ngày 18-7-2011. Trong cả má»™t dãy dài văn bản pháp lý Ä‘ó, phÆ°Æ¡ng thức bán cổ phần bao gồm đấu giá công khai và thỏa thuận. Theo nghị định 59, giá bán thỏa thuận cho đối tác chiến lược trÆ°á»›c hoặc sau khi IPO là giá thỏa thuận giữa bên mua - bên bán, nhÆ°ng không thấp hÆ¡n giá khởi Ä‘iểm Ä‘ã được Nhà nÆ°á»›c phê duyệt. TÆ°Æ¡ng tá»±, nếu việc bán cổ phần có tổ chức bảo lãnh phát hành, thì giá bảo lãnh phát hành cÅ©ng không được thấp hÆ¡n giá khởi Ä‘iểm. TrÆ°á»›c Ä‘ó giá bán thỏa thuận hoặc bảo lãnh phát hành được quy định không thấp hÆ¡n giá đấu giá bình quân thành công.

Từ giá đấu giá bình quân thành công đến giá khởi Ä‘iểm Ä‘ã có má»™t khoảng cách. Về lý thuyết khoảng cách này có thể lá»›n gấp Ä‘ôi gấp ba thậm chí gấp nhiều lần giá khởi Ä‘iểm. NhÆ°ng thá»±c tế lại khác. Mười bốn cuá»™c đấu giá từ đầu năm đến nay của các doanh nghiệp cổ phần hóa, Ä‘a số không bán hết lượng cổ phần chào bán, và giá chỉ bằng hoặc nhỉnh hÆ¡n vài chục đồng giá khởi Ä‘iểm. Mà giá khởi Ä‘iểm hầu hết bằng mệnh giá 10.000 đồng/cổ phiếu.

Những thí dụ Ä‘áng buồn: Công ty Thủy Ä‘iện Đa Nhim chỉ bán được 75.500 trong số 105,6 triệu cổ phiếu chào bán. Tá»· lệ này của Ngân hàng TMCP Phát triển nhà TPHCM (HDBank) là 200 (hai trăm)/3,68 triệu cổ phần; Tổng công ty Thép 39,1 triệu/66 triệu cổ phần; MHB 17,9 triệu/64,5 triệu cổ phần. Tổng cá»™ng từ đầu năm má»›i có 96,2 triệu cổ phiếu bán được qua đấu giá, thu được 1.044 tỉ đồng.

Làm sao có thể thu hút người mua vá»›i giá bằng mệnh giá trong khi trên sàn niêm yết có hàng trăm cổ phiếu giá dÆ°á»›i mệnh giá mà hiệu quả kinh doanh tốt hÆ¡n các Ä‘Æ¡n vị cổ phần hóa cùng quy mô, ngành nghề? Làm sao có thể bán cổ phiếu Thủy Ä‘iện Đa Nhim vá»›i giá 10.200 đồng trong khi 90% các cổ phiếu thủy Ä‘iện, nhiệt Ä‘iện trên sàn có giá 5.000-9.000 đồng? Giá khởi Ä‘iểm đấu giá Ä‘ang tỏ ra lá»—i thời vá»›i giá thị trường của cổ phiếu.

Tuy nhiên, từ góc Ä‘á»™ cÆ¡ chế, giá khởi Ä‘iểm không thể thấp hÆ¡n mệnh giá. Từ trÆ°á»›c đến nay, theo cÆ¡ chế cổ phần hóa, mệnh giá là mức thấp nhất, là giá xuất phát của IPO. Làm sao có thể thấp hÆ¡n mệnh giá được? Chuyện này là không thể! Thế nhÆ°ng Ä‘iều Ä‘ó lại Ä‘ang diá»…n ra hàng ngày trên sàn Hose và Hnx! Nói thế để thấy rằng cái cần Ä‘á»™t phá không phải là giá khởi Ä‘iểm hay giá đấu giá thành công bình quân khi doanh nghiệp bán thỏa thuận, tìm đối tác chiến lược. Cái cần Ä‘á»™t phá để chuyển từ cÅ© sang má»›i, chứ không phải từ cÅ© đến... cÅ©, là xác định giá trị doanh nghiệp và áp dụng cách thức bán theo giá thị trường. Đã phải mất nhiều năm Việt Nam má»›i chuyển đổi được chiến lược xuất khẩu từ bán cái chúng ta có sang bán cái thị trường thế giá»›i cần. Cổ phần hóa cÅ©ng vậy, hiện nay không phải lúc mang ra bán những thứ ta có Ä‘Æ¡n thuần, mà phải bán những thứ thị trường cần.

Vá»±c dậy chứng khoán để cổ phần hóa

Thị trường tài chính Ä‘ang cần gì từ tiến trình cổ phần hóa?

Cho đến giờ lãnh đạo các Ä‘Æ¡n vị cổ phần hóa đều nói việc IPO của họ là thành công dù không bán hết số lượng cần bán. Chủ tịch há»™i đồng quản trị má»™t doanh nghiệp nhấn mạnh: “Ở thời Ä‘iểm này bán được 1% cổ phần cÅ©ng quí vì quan trọng là chuyển được doanh nghiệp thành công ty cổ phần, hoạt Ä‘á»™ng theo cÆ¡ chế má»›i, quản trị công ty má»›i, nên sẽ hiệu quả hÆ¡n”.

Điều Ä‘ó có thể Ä‘úng vá»›i những doanh nghiệp nÆ¡i Nhà nÆ°á»›c không còn nắm giữ cổ phần chi phối. Song vá»›i những công ty Nhà nÆ°á»›c còn sở hữu trên 51%, thậm chí gần 95% nhÆ° Petrolimex, kỳ vọng má»™t cÆ¡ chế Ä‘iều hành, quản trị má»›i có là quá viển vông?

Petrolimex có kế hoạch giảm vốn nhà nÆ°á»›c xuống 75%. Nhiều doanh nghiệp khác cÅ©ng thế. Vấn đề không chỉ là giá bán (được Nhà nÆ°á»›c ấn định) nhÆ° Ä‘ã nói ở trên mà là cách thức bán và thời Ä‘iểm bán. Lối suy nghÄ© vẫn cổ phần hóa trong bối cảnh thị trường chứng khoán Ä‘ang vô cùng khó khăn để tái cÆ¡ cấu doanh nghiệp quốc doanh cần phải được nhìn nhận lại.

Thứ nhất IPO trong thời Ä‘iểm này chỉ bán được số lượng thấp, không đủ để thay đổi cÆ¡ cấu chủ sở hữu vốn của doanh nghiệp. Cổ phần hóa cần dẫn đến thay đổi ná»™i dung chứ không phải chỉ hình thức má»™t doanh nghiệp. Thứ hai việc bán cổ phần hiện nay không mang lại nhiều lợi ích cho Nhà nÆ°á»›c, mà cụ thể là số tiền Nhà nÆ°á»›c thu về không bao nhiêu. HÆ¡n 4-5 năm trÆ°á»›c, ngân sách nhà nÆ°á»›c có thể thu được hàng ngàn tỉ đồng từ IPO má»™t doanh nghiệp, nay bán tá»›i 14 Ä‘Æ¡n vị má»›i được 1.000 tỉ đồng. Đã vậy người mua còn chê, chỉ mua má»™t tá»· lệ nhỏ.

Vài phần trăm cổ phần bán được ở các Ä‘Æ¡n vị cổ phần hóa, do Ä‘ó, không thể kích thích thị trường chứng khoán chuyển Ä‘á»™ng về hÆ°á»›ng tích cá»±c. Nó cÅ©ng không thể đẩy thị trường tài chính phát triển bền vững. Không ai mang hàng ra bán dồn dập khi thị trường không có người mua, khi mà mọi dòng vốn, từ cá nhân đến tổ chức, từ ná»™i địa đến nÆ°á»›c ngoài, đều co về cố thủ. Thay vì ngồi chờ người mua đến, hãy tiếp thị món hàng, hãy tìm đến người mua. Má»™t trong những phÆ°Æ¡ng thức tiếp thị tốt nhất, thu hút người mua nhanh và Ä‘ông đảo nhất là vá»±c dậy thị trường chứng khoán. Nhìn ra Ä‘iều này, Ä‘iểm nhấn đầu tiên cần khởi Ä‘á»™ng lại cho cải cách doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c phải bắt đầu từ chứng khoán.

Nguồn tin: TBKTSG