Nỗ lực mới nhất của Liên minh Châu Âu nhằm hạn chế doanh thu dầu mỏ của Nga khó có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho nỗ lực chiến tranh của Moscow, khiến mối đe dọa trừng phạt thứ cấp của Tổng thống Mỹ Donald Trump trở thành một trong số ít những đòn bẩy kinh tế còn lại để gây áp lực lên Điện Kremlin.
Vào thứ Sáu, EU đã đồng ý gói trừng phạt thứ 18 chống lại Nga, mà người đứng đầu chính sách đối ngoại Kaja Kallas cho rằng là một trong những gói mạnh nhất cho đến nay.
Gói này hạ mức giá trần đối với dầu thô của Nga xuống 47,60 USD/thùng từ 60 USD, nghĩa là các công ty vận chuyển và bảo hiểm muốn tránh các lệnh trừng phạt không thể xử lý các giao dịch mua vượt quá mức này. Mức trần mới, có hiệu lực từ ngày 3 tháng 9, cũng bao gồm một cơ chế để đảm bảo nó luôn thấp hơn 15% so với giá dầu thô trung bình của Nga.
Một bổ sung mới quan trọng là lệnh cấm nhập khẩu các sản phẩm dầu tinh chế được làm từ dầu thô của Nga. Lệnh cấm này, có khả năng sẽ có hiệu lực vào năm tới, nhằm mục đích bịt lỗ hổng được tạo ra sau khi EU ngừng hầu hết các hoạt động nhập khẩu dầu thô và sản phẩm tinh chế của Nga sau cuộc tấn công của Moscow vào Ukraine vào tháng 2 năm 2022. Hành động này đã dẫn đến sự gia tăng mạnh mẽ trong nhập khẩu nhiên liệu của châu Âu, đặc biệt là dầu diesel và nhiên liệu hàng không, từ Trung Quốc, Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ.
Tuy nhiên, hiệu quả của các biện pháp ban đầu này bị hạn chế, vì các nhà máy lọc dầu ở ba quốc gia đó đã tăng mạnh nhập khẩu nguyên liệu thô của Nga do được hưởng mức giá chiết khấu được tạo ra bởi mức giá trần.
Cuối cùng, bên chịu thiệt hại lớn nhất từ lệnh cấm mới có thể sẽ là Ấn Độ, quốc gia chiếm 16% lượng dầu diesel và nhiên liệu máy bay nhập khẩu của châu Âu vào năm ngoái, theo dữ liệu của Kpler. Dầu thô của Nga cũng chiếm 38% lượng dầu thô nhập khẩu của Ấn Độ vào năm 2024.
Lệnh cấm mới sẽ miễn trừ các quốc gia là nhà xuất khẩu ròng dầu thô, nghĩa là những người hưởng lợi lớn nhất từ hạn chế mới có thể là các nhà sản xuất vùng Vịnh với hoạt động lọc dầu lớn như Ả Rập Xê Út, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Kuwait, những nước có thể bù đắp phần thiếu hụt từ các nhà máy lọc dầu Ấn Độ và xuất khẩu nhiều nhiên liệu hơn sang châu Âu.
Lợi và hại
Các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với lĩnh vực dầu mỏ của Nga kể từ năm 2022 đã được xây dựng cẩn thận để tránh tạo ra một cú sốc giá năng lượng nghiêm trọng trong khi vẫn nhằm mục đích kiềm chế doanh thu của Moscow, nhà xuất khẩu dầu lớn thứ ba thế giới. Tuy nhiên, chúng chưa đạt được thành công lớn ở điểm thứ hai.
Doanh thu xuất khẩu dầu thô và sản phẩm dầu của Nga đạt 192 tỷ USD vào năm 2024, cao hơn đáng kể so với ngân sách quốc phòng 110 tỷ USD của nước này trong cùng năm. Con số này so với doanh thu xuất khẩu dầu 225 tỷ USD vào năm 2019.
Trong khi xuất khẩu dầu của Nga giảm nhẹ vào tháng 6 xuống còn 7,23 triệu thùng/ngày, doanh thu lại tăng 800 triệu USD so với tháng 5, đạt 13,6 tỷ USD nhờ giá dầu toàn cầu cao hơn, theo ước tính của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA).
Điều này phần nào phản ánh thực tế rằng Nga đã tìm ra một số cách để lách luật, bao gồm phát triển một mạng lưới rộng lớn và không rõ ràng các tàu chở dầu, bảo hiểm và các kế hoạch thanh toán cho phép nước này xuất khẩu dầu của mình vượt trên mức giá trần.
Gói trừng phạt mới nhất của EU cũng đã đưa thêm 105 tàu chở dầu vào danh sách đen vì tội trốn tránh mức giá trần ban đầu, ngoài 342 tàu đã bị trừng phạt.
Nhưng Moscow có thể sẽ tìm cách né tránh những tác động tồi tệ nhất của các lệnh trừng phạt mới, có lẽ bằng cách mở rộng "đội tàu bóng tối" hoặc che giấu thêm nguồn gốc dầu của mình thông qua các biện pháp như chuyển dầu từ tàu sang tàu ở giữa đại dương.
Hơn nữa, Ấn Độ và Trung Quốc có thể sẽ tiếp tục mua dầu thô của Nga với giá chiết khấu để hưởng lợi cho thị trường nội địa của họ, đồng thời chuyển hướng xuất khẩu nhiên liệu trước đây đến EU sang các thị trường mới.
Vì vậy, ngay cả khi trên lý thuyết, mức giá trần mới có thể giảm tổng doanh thu dầu mỏ của Nga, trên thực tế, các biện pháp mới của EU khó có thể cắt đứt nguồn tài chính quan trọng của Moscow.
Thuế quan thứ cấp của ông Trump
Một cách để giáng đòn vào tài chính của Moscow là Tổng thống Trump thực hiện "các lệnh trừng phạt thứ cấp" mà ông đã đe dọa vào tuần trước, theo đó các quốc gia mua dầu từ Moscow sẽ phải chịu thuế quan 100% trừ khi Điện Kremlin đạt được thỏa thuận chấm dứt chiến tranh ở Ukraine trong vòng 50 ngày.
Những mức thuế thứ cấp này có nghĩa là bất kỳ quốc gia nào mua dầu của Nga sẽ phải đối mặt với những hạn chế nghiêm trọng về khả năng giao dịch với nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Liệu ông Trump có thực sự thực hiện bước đi quyết liệt này?
Ông Trump đã bày tỏ sự thất vọng đáng kể với Tổng thống Nga Vladimir Putin trong những tuần gần đây. Và với việc nhiều vòng trừng phạt của EU và Mỹ đối với Nga đã có tác động hạn chế đến kho bạc chiến tranh của Moscow, các lệnh trừng phạt thứ cấp có thể là một trong số ít công cụ hiệu quả còn lại.
Nhưng trong một thị trường năng lượng toàn cầu, hiệu quả này chính là vấn đề.
Nếu sự leo thang quyết liệt này trong cuộc chiến kinh tế của phương Tây chống lại Moscow cắt giảm nghiêm trọng xuất khẩu dầu của Nga, điều này cũng có thể dẫn đến tăng mạnh giá dầu toàn cầu và lạm phát cao hơn – hai điều mà tổng thống Mỹ chắc chắn không muốn.
Và đó có thể là lý do tại sao – bất chấp tất cả những diễn biến này – cả Moscow và các nhà giao dịch dầu mỏ đều dường như tương đối bình thản vào lúc này.
