Sau khi gia nhập WTO, Việt Nam há»™i nhập sâu vào nền kinh tế toàn cầu. Hiện nay nhiều nÆ°á»›c châu Âu và trên thế giá»›i Ä‘ã công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường, chúng ta Ä‘ang vận Ä‘á»™ng Mỹ và chắc là Mỹ cÅ©ng sẽ công nhận.

Mỹ, nền kinh tế lá»›n nhất thế giá»›i, chÆ°a công nhận nÆ°á»›c ta có nền kinh tế thị trường có thể có lý do chính trị, nhÆ°ng Ä‘iều này cÅ©ng cho thấy không phải há»… gia nhập WTO là mặc nhiên có nền kinh tế thị trường.

WTO không phản đối doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c, miá»…n là các doanh nghiệp này bình đẳng trong cạnh tranh vá»›i các thành phần kinh tế khác. Và khi Ä‘àm phán WTO, chúng ta còn Ä‘Æ°a ra má»™t danh mục không cam kết mở cá»­a và má»™t danh mục mở cá»­a có lá»™ trình, những bảo lÆ°u này Ä‘ã được WTO chấp nhận. Đây được coi là ná»— lá»±c nhằm bảo vệ má»™t số ngành kinh tế trong nÆ°á»›c không để cho các doanh nghiệp FDI “nuốt chá»­ng”. Đáng chú ý là trong danh mục không cam kết có mặt hàng xăng dầu. Việc không mở cá»­a thị trường phân phối xăng dầu có thêm má»™t lý do là để đảm bảo an ninh năng lượng.

Cùng vá»›i việc “cấm cá»­a” thị trường phân phối xăng dầu đối vá»›i các doanh nghiệp FDI, các doanh nghiệp ngoài quốc doanh trong nÆ°á»›c cÅ©ng bị loại khỏi lÄ©nh vá»±c kinh doanh xuất nhập khẩu xăng dầu, ít nhất cho đến ngày 15.12.2009, khi Nghị định 84/2009/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu có hiệu lá»±c. Tuy xóa bỏ Ä‘á»™c quyền kinh doanh xuất nhập khẩu xăng dầu của các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c, nhÆ°ng những quy định về Ä‘iều kiện kinh doanh ngặt nghèo của Nghị định 84 (má»›i nhất là Nghị định 83/2014/NĐ-CP, về căn bản Ä‘iều kiện kinh doanh cÅ©ng không thay đổi) khiến cho các thành phần kinh tế ngoài nhà nÆ°á»›c khó mà chen chân vào. Hiện nay, Ä‘ã có 19 đầu mối nhập khẩu xăng dầu, chủ yếu vẫn là các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c, trong Ä‘ó Petrolimex chiếm gần 50% thị phần, tuy có má»™t vài đầu mối là doanh nghiệp ngoài quốc doanh nhÆ°ng thị phần không Ä‘áng kể. Tóm lại, Ä‘á»™c quyền nhóm của doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c trong kinh doanh xăng dầu về căn bản vẫn không thay đổi.

Muốn xóa Ä‘á»™c quyền xuất nhập khẩu xăng dầu trong bối cảnh thá»±c tế hiện nay, khi khu vá»±c tÆ° nhân của Việt Nam chÆ°a đủ mạnh, chỉ có thể mở cá»­a cho các doanh nghiệp FDI tham gia. Lý do bảo đảm an ninh năng lượng ngày càng không có sức thuyết phục. Viện dẫn lý do này chẳng qua là để tiếp tục duy trì “lợi ích nhóm” trong kinh doanh xăng dầu mà thôi.

Các vị lãnh đạo có trách nhiệm cÅ©ng nhÆ° các cÆ¡ quan, doanh nghiệp liên quan thường xuyên nhắc lại Ä‘iệp khúc giá xăng dầu sẽ vận hành “theo cÆ¡ chế thị trường”. Làm sao có thể “theo cÆ¡ chế thị trường” được khi Ä‘á»™c quyền nhóm không được xóa bỏ trong thá»±c tế và khi Nhà nÆ°á»›c vẫn phải quyết định tăng hay giảm giá. Điều kiện tiên quyết để có thể Ä‘Æ°a giá “theo cÆ¡ chế thị trường” là tá»± do kinh doanh. Không có tá»± do kinh doanh thì không thể có “giá thị trường”.

Sá»± không minh bạch do Ä‘á»™c quyền và tình trạng lạm thu Ä‘ã khiến cho giá xăng dầu biến dạng làm vênh vẹo cÆ¡ chế thị trường. Bản thân nó Ä‘ã Ä‘ành là không đẹp, nó còn làm giảm Ä‘i vẻ đẹp tá»± nhiên của má»™t loạt giá cả các loại hàng hóa khác
Khi vẫn còn Ä‘á»™c quyền kinh doanh thì Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên Nhà nÆ°á»›c phải quản lý giá, nếu không thì không ai bảo vệ được người tiêu dùng.

NhÆ°ng việc quản lý giá xăng dầu hiện nay, dù Ä‘ã được cải tiến, vẫn có rất nhiều vấn đề không minh bạch. Ngay cả cái quy trình làm ra cái gọi là “giá cÆ¡ sở” cÅ©ng không minh bạch. “Giá cÆ¡ sở” là giá do liên bá»™ Công thÆ°Æ¡ng - Tài chính ban hành, nhÆ°ng thá»±c chất là do Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°a ra, trong khi Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng là cÆ¡ quan chủ quản, là “chủ sở hữu” của doanh nghiệp có thị phần lá»›n nhất là Petrolimex. Từ Ä‘âu để có cÆ¡ sở để tính giá? Không lấy thông tin từ Petrolimex và các doanh nghiệp xăng dầu lá»›n khác thì lấy từ Ä‘âu ra? Nó có khách quan không? Chắc chắn là không.

Theo bảng giá má»›i nhất được công bố (7.11.2014) thì giá cÆ¡ sở 1 lít xăng 92 là 21.361 đồng, trong Ä‘ó giá CIF 12.696 đồng, 4 sắc thuế gồm thuế nhập khẩu 2.279 đồng, thuế tiêu thụ đặc biệt 1.494 đồng, thuế giá trị gia tăng 1.942 đồng, thuế bảo vệ môi trường 1.000 đồng, “chi phí định mức” 1.050 đồng, “lãi định mức” 300 đồng và trích quỹ bình ổn giá 600 đồng. ChÆ°a nói tiền thuế cao má»™t cách vô lý sẽ đề cập sau, tất cả các yếu tố cấu thành giá cÆ¡ sở đều không minh bạch hoặc không hợp lý.

Về giá nhập khẩu, má»™t mặt hàng chủ yếu do các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c mua vào theo giá thị trường trên thế giá»›i và do nhà nÆ°á»›c định giá bán ra trong nÆ°á»›c vá»›i kim ngạch má»—i năm lên tá»›i 8 - 9 tỉ USD, nhÆ°ng giá nhập khẩu không hề có cÆ¡ chế kiểm soát. Ai cÅ©ng biết giá thị trường thế giá»›i được công bố và giá mua thá»±c tế không giống nhau, mua ít hay mua nhiều, mua theo chuyến hay mua thường xuyên, cùng má»™t loại xăng dầu nhÆ°ng hàm lượng lÆ°u huỳnh cao hay thấp, mua trả tiền trÆ°á»›c hay mua trả tiền sau… đều có giá khác nhau. Petrolimex và các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c khác mua theo phÆ°Æ¡ng thức nào và mua theo giá nào? Chất lượng thá»±c tế có bảo đảm vá»›i tiêu chuẩn về khí thải của Việt Nam và có Ä‘úng vá»›i chất lượng và giá ghi trên hóa Ä‘Æ¡n hay không? CÆ¡ chế nào để buá»™c các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c phải mua được xăng dầu giá rẻ nhất? Không có sá»± kiểm soát nào cả, không có cÆ¡ chế bắt buá»™c nào cả. Vào năm 2007, chúng tôi Ä‘ã có loạt bài đề cập đến sá»± lừa dối trong việc lÆ°u hành xăng dầu không bảo đảm chất lượng và kiến nghị các cÆ¡ quan chức năng có biện pháp kiểm tra, nhÆ°ng từ Ä‘ó đến nay vẫn không thấy có Ä‘á»™ng thái làm rõ (Loạt bài "Euro 2" và chất lượng xăng dầu: Những "ná»— lá»±c" làm nhỏ đất nÆ°á»›c). Cho nên giá nhập khẩu cho đến nay không thể nói là minh bạch.

Về “chi phí định mức”, là chi phí gì? Có hợp lý hay không? Cái gọi là “Ä‘á»‹nh mức” Ä‘ó so vá»›i chi phí thá»±c tế Ä‘ã diá»…n ra là cao hay thấp? Không ai biết được.

Về “lãi định mức”, cÆ¡ chế thị trường gì mà lạ lùng vậy? Đã kinh doanh thì khi có lời, khi phải lá»—, nó tùy thuá»™c vào năng lá»±c hoạt Ä‘á»™ng của doanh nghiệp, lời hay lá»— có lúc nhiều có lúc ít, sao Nhà nÆ°á»›c lại cho sẵn doanh nghiệp má»™t khoản lãi cố định, còn lá»— thì đẩy cho người tiêu dùng? Còn tiền trích quỹ bình ổn cÅ©ng thật là vô lý, Ä‘ây là khoản tiền mà người tiêu dùng tá»± bình ổn giá cho mình, nó giống nhÆ° lấy tiền túi bên trái ra cất má»™t thời gian rồi cho vào túi bên phải, nhÆ°ng lại được Ä‘Æ°a vòng đến má»™t nÆ¡i khác, dù nÆ¡i Ä‘ó có sá»­ dụng Ä‘úng mục Ä‘ích Ä‘i chăng nữa thì người tiêu dùng cÅ©ng chẳng được thêm chút lợi lá»™c nào.

Về thuế, tổng số tiền 4 sắc thuế của 1 lít xăng kê ra ở trên cá»™ng lại lên tá»›i 6.715 đồng, bằng 53% giá CIF và chiếm hÆ¡n 31% giá cÆ¡ sở, là mức thuế nặng má»™t cách phi lý. Đặc biệt phi lý là việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối vá»›i xăng dầu cÅ©ng giống nhÆ° áp dụng đối vá»›i rượu bia, thuốc lá. Sá»± phi lý này báo chí Ä‘ã nói nhiều. Lãnh đạo Bá»™ Tài chính giải thích rằng xăng dầu là mặt hàng không tái tạo và không khuyến khích sá»­ dụng, rằng nhiều nÆ°á»›c cÅ©ng Ä‘ánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối vá»›i mặt hàng này. Các vị lãnh đạo của chúng ta quên rằng, má»—i nÆ°á»›c có đặc Ä‘iểm riêng của mình, chế Ä‘á»™ ta không giống Bắc Triều Tiên cÅ©ng không giống Mỹ, không phải cái gì các nÆ°á»›c khác làm cÅ©ng có thể Ä‘em vào nÆ°á»›c ta áp dụng. Khác vá»›i các nÆ°á»›c phát triển, tá»· trọng người dân phải sá»­ dụng xăng dầu ở nÆ°á»›c ta là cao nhất, là phổ biến nhất, vì hầu hết các công dân của chúng ta đều Ä‘i xe máy, hầu hết nông dân ta phải dùng xăng dầu để cày bừa thu hoạch, ngÆ° dân ta phải dùng xăng dầu để Ä‘ánh cá…, sao lại bảo xăng dầu là mặt hàng không khuyến khích? Các vị cÅ©ng không phân biệt được “tiết kiệm xăng dầu” và “không khuyến khích sá»­ dụng xăng dầu” là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau.

Tóm lại, sá»± không minh bạch do Ä‘á»™c quyền và tình trạng lạm thu Ä‘ã khiến cho giá xăng dầu biến dạng làm vênh vẹo cÆ¡ chế thị trường. Bản thân nó Ä‘ã Ä‘ành là không đẹp, nó còn làm giảm Ä‘i vẻ đẹp tá»± nhiên của má»™t loạt giá cả các loại hàng hóa khác… (còn tiếp)

Nguồn tin: Thanhnien