DÆ° luận luôn nóng má»—i khi so sánh giá xăng thế giá»›i và giá bán trong nÆ°á»›c. Và má»—i khi giá dầu thô xuống thì người tiêu dùng muốn giá bán lẻ cÅ©ng phải xuống ngay. Còn các công ty kinh doanh xăng thì viện đủ 1001 lý do để chÆ°a giảm.
Khi giá dầu thô tăng thì các công ty kinh doanh ngay lập tức Ä‘òi tăng và người tiêu dùng thì hiển nhiên không muốn. Nhà nÆ°á»›c nói phải để cÆ¡ chế thị trường Ä‘iều tiết, nhÆ°ng thường "chiều" theo Ä‘òi hỏi của các nhà kinh doanh xăng dầu. Hãy nhìn vào số liệu và phân tích sÆ¡ bá»™ xem sao.

Biểu giá xăng từ 3.6 đến 10.7.2009.

Tại Việt Nam có 11 doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu nhÆ°ng riêng Petrolimex chiếm khoảng 60% thị phần. Xét về số doanh nghiệp, nếu thị phần của chúng sàn sàn nhau (9-10% thị phần) thì có sá»± cạnh tranh quyết liệt.

Thá»±c ra, cÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° viá»…n thông di Ä‘á»™ng, tôi cho rằng số doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu nhÆ° vậy là (quá) nhiều. Chỉ cần 3-4 công ty lá»›n, má»—i công ty có thị phần cỡ 25-30% (tức là không có ai có thể khống chế thị trường) và không có sá»± đồng câu kết hay đồng loã giữa chúng, thì cÅ©ng có thể đảm bảo sá»± cạnh tranh thá»±c sá»±.

Khi có sá»± cạnh tranh thá»±c sá»± thì việc của Nhà nÆ°á»›c là đảm bảo sá»± cạnh tranh Ä‘ó (theo dõi và trừng phạt sá»± câu kết hay đồng loã) và chỉ khi Ä‘ó má»›i có thể để cho cÆ¡ chế thị trường Ä‘iều tiết giá xăng. Khi Ä‘ó do cạnh tranh thá»±c sá»± nên người tiêu dùng có quyền lá»±c quyết định: quyền lá»±a chọn.

Trong trường hợp có sá»± khống chế thị trường (mà 60% thị phần của 1 công ty rõ ràng là dấu hiệu rành rành của sá»± Ä‘á»™c quyền và khống chế thị trường) thì quyền lá»±a chọn của người tiêu dùng bị hạn chế hay hầu nhÆ° không có; và khi Ä‘ó Nhà nÆ°á»›c phải can thiệp và không thể phó mặc cho cÆ¡ chế thị trường.

Đã là các công ty kinh doanh thì luôn có xu hÆ°á»›ng tăng giá bất cứ lúc nào, nếu thị trường cho phép làm vậy (không có cạnh tranh thá»±c sá»±, người mua bị lệ thuá»™c vào người bán). Đấy là Ä‘á»™ng lá»±c kinh tế.

Cho nên rất dá»… hiểu là các công ty này không muốn hạ giá (vá»›i 1001 lý do) khi giá quốc tế xuống và ngay lập tức Ä‘òi tăng giá (cÅ©ng vá»›i 1001 lý do khác) khi giá quốc tế lên. Thị trường là vậy. Không thể và càng không nên kêu gọi "lòng tốt" của các doanh nghiệp. Chính vì thế má»›i cần sá»± can thiệp của Nhà nÆ°á»›c, cần sá»± lên tiếng của báo giá»›i, và hành Ä‘á»™ng của người tiêu dùng.

Nếu có cạnh tranh thá»±c sá»± thì người tiêu dùng bỏ phiếu đối vá»›i doanh nghiệp bằng hành Ä‘á»™ng của mình về mua hay không mua hàng của doanh nghiệp Ä‘ó, và Nhà nÆ°á»›c chỉ cần buá»™c doanh nghiệp hoạt Ä‘á»™ng theo luật (nhất là không được câu kết định giá hay phân chia thị trường).

Trong trường hợp Ä‘á»™c quyền hay gần nhÆ° Ä‘á»™c quyền thì sức mạnh quyết định này của người tiêu dùng bị hạn chế rất nhiều và Nhà nÆ°á»›c phải can thiệp trá»±c tiếp vào việc định giá. Trong mọi trường hợp, báo giá»›i cung cấp thông tin trung thá»±c để người tiêu dùng và Nhà nÆ°á»›c ứng xá»­ cho phù hợp, gây sức ép buá»™c doanh nghiệp thay đổi hành vi của mình.

Hãy xem ứng xá»­ của 10-11 doanh nghiệp này và của Nhà nÆ°á»›c. Đây đều là các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c giữ "vai trò chủ đạo" trong lÄ©nh vá»±c này, có mối quan hệ rất chặt vá»›i các nhà chức trách có quyền ra quyết định.

Theo tôi, các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c nên làm: (1) tạo Ä‘iều kiện để cho có sá»± cạnh tranh thá»±c sá»± (bằng chính sách há»— trợ doanh nghiệp có thị phần thấp, hạn chế doanh nghiệp có thị phần khống chế, có khung luật pháp rành mạch để doanh nghiệp hoạt Ä‘á»™ng; (2) trong khi việc trên chÆ°a hoàn thành thì các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c phải can thiệp trá»±c tiếp vào định giá; (3) khi việc thứ nhất xong thì doanh nghiệp để cho cÆ¡ chế thị trường tá»± Ä‘iều tiết và chỉ lo giám sát sá»± cạnh tranh của chúng mà thôi.

Có lẽ các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c cÅ©ng muốn làm thế. Theo tôi nên có lá»™ trình rõ ràng, công bố công khai cho dân chúng và doanh nghiệp biết. Đáng tiếc các chủ trÆ°Æ¡ng hay thông tin nhÆ° vậy nhiều khi bị chính các "ông lá»›n-doanh nghiệp hay nhóm doanh nghiệp Ä‘á»™c quyền và các nhóm lợi ích" ảnh hưởng nên chÆ°a thật rõ ràng.

Hình sau cho thấy giá xăng hàng ngày (tính bằng cent Mỹ cho 1 gallon, 1 gallon = 3,754 lít) từ 3.6.2009 đến 14.7.2009 ở Mỹ, Châu Âu và Châu Á; phần từ 14.7 đến 7.2010 là dá»± báo.

Còn giá xăng A 92 ở Việt Nam từ tháng 2.2009 đến 1.7.2009 Ä‘ã được tăng từ mức 11.000 Ä‘/lít lên 11.500 (2.4), 1ên 12.000 (11.4), lên 12.500 (8.5), lên 13.500 (10.6), rồi lên 14.200 đồng/lít (1.7).

Chuyển đổi sang giá US cent/gallon (giá nêu trên x 3,745 chia cho giá USD chính thống cao nhất của ngày tÆ°Æ¡ng ứng x 100) ta được giá xăng A92 ở Việt Nam tÆ°Æ¡ng ứng nhÆ° sau: 236; 247; 257; 267; 287 và 298 UScent/gallon. Có thể thấy ngay các con số này tăng liên tục và cao hÆ¡n rất nhiều các con số của hình trên.

Ngay cả tính vá»›i giá USD thị trường thì các con số tÆ°Æ¡ng ứng vẫn cao hÆ¡n khá nhiều. LÆ°u ý rằng giá Châu Âu và Châu Á trên hình trên là cho xăng có Ä‘á»™ ốctan 95 (có giá cao hÆ¡n A92). Ấy vậy mà người ta vẫn kêu lá»—. Có thể có mấy lý do: (1) vống giá nhập khẩu; (2) kém cỏi trong thÆ°Æ¡ng lượng khi mua; (3) chi phí hoạt Ä‘á»™ng quá cao...

Trong mọi trường hợp, kinh doanh nhÆ° vậy khó có thể Ä‘óng vai trò "chủ đạo" và làm cho cả nền kinh tế phụ thuá»™c khá nhiều vào xăng dầu hoạt Ä‘á»™ng kém hiệu quả. Tái cÆ¡ cấu ngành xăng dầu sao cho nó hoạt Ä‘á»™ng có hiệu quả là việc rất cần làm.

laodong