Trung Á là con đường huyết mạch vá»›i cả Nga và Trung Quốc. Khu vá»±c không chỉ có ý nghÄ©a chiến lược về địa chính trị, mà còn là nÆ¡i cung cấp nguồn năng lượng không thể thiếu cho cả hai nÆ°á»›c. Vì thế, có vẻ Ä‘ang có cuá»™c ganh Ä‘ua giữa Moscow và Bắc Kinh để giành ảnh hưởng tại khu vá»±c.

Đường ống dẫn dầu tại Kazakhstan Trung Quốc Ä‘ang xây dá»±ng năm 2008. (Ảnh: THX)

Lá»… khai trÆ°Æ¡ng đường ống dẫn khí má»›i giữa Trung Á và Trung Quốc đầu tháng trÆ°á»›c là minh chứng gần Ä‘ây nhất cho tầm ảnh hưởng ngày càng lá»›n của Bắc Kinh đối vá»›i tài nguyên thiên nhiên của khu vá»±c. Lòng ham muốn các nguồn năng lượng của Trung Quốc dẫn tá»›i những phát triển Ä‘áng quan tâm trong quan hệ của Bắc Kinh vá»›i Nga và và các nÆ°á»›c láng giềng Trung Á, và trong cuá»™c cạnh tranh giành Æ°u thế vượt trá»™i tại khu vá»±c.

Trung Á ở giữa ngã ba Châu Á, Châu Âu và Trung Đông. Từng nằm trên con đường thÆ°Æ¡ng mại chính nối liền Đông - Tây, nhÆ°ng Ä‘ây vẫn là khu vá»±c kém phát triển trong suốt hÆ¡n thế ká»· qua, dù sở hữu má»™t vài trong số những kho dá»± trữ dầu, khí ga, kim loại lá»›n nhất thế giá»›i. Bên cạnh Ä‘ó, Trung Á cÅ©ng vẫn không ổn định trong những năm gần Ä‘ây, không chỉ bởi các vấn đề trong nÆ°á»›c mà còn vì các yếu tố bên ngoài.

Nga và Trung Quốc đều quan tâm tá»›i khu vá»±c này vì những lý do khác nhau. Cả hai đều là những nÆ°á»›c khát khoáng sản. Hai nÆ°á»›c lo ngại nguy cÆ¡ bất ổn sẽ lan qua biên giá»›i. Cả hai đều muốn gia tăng ảnh hưởng, và hạn chế những cÆ¡ há»™i tÆ°Æ¡ng tá»± của nhau trong quá trình đối đầu địa chính trị. Hợp tác vá»›i nhau, Nga và Trung Quốc đều sá»­ dụng Tổ chức Hợp tác Thượng Hải để gắn kết các quốc gia lá»›n tại Trung Á vào các ná»— lá»±c an ninh chung và thúc đẩy phát triển kinh tế có lợi Ä‘ôi bên.

Tuy nhiên, sá»± hợp tác này không ngăn cản được Bắc Kinh và Moscow cạnh tranh ảnh hưởng tại Trung Á, đặc biệt là trong lÄ©nh vá»±c năng lượng. Theo truyền thống, các nguồn năng lượng từ khu vá»±c này dẫn về phía bắc và phía Ä‘ông đều phải qua Nga. Việc phụ thuá»™c vào cÆ¡ sở hạ tầng của Nga khiến các chính phủ Trung Á thấy bị Ä‘á»™ng, và ngay lập tức Trung Quốc Ä‘ã tận dụng cÆ¡ há»™i này. Bắc Kinh Ä‘ã cấp 10 tá»· USD cho vay tài trợ các dá»± án ở Kazakhstan và 4 tá»· USD cho Turkmenistan. Trong chuyến thăm Kazakhstan, Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào Ä‘ã cấp 3,5 tá»· USD há»— trợ tài chính cho các lÄ©nh vá»±c kinh doanh phi năng lượng để giúp Ä‘a dạng hóa nền kinh tế Kazakhstan.

Đường ống dẫn dầu là công cụ gia tăng ảnh hưởng chính của Nga và Trung Quốc. Đã có 1.300km đường dẫn khí tá»± nhiên từ Kazakhstan sang Trung Quốc mà những con đường trÆ°á»›c kia đều phải Ä‘i qua Nga. Trong chuyến thăm tá»›i Kazakhsta hồi tháng 12/2009, Hồ Cẩm Đào Ä‘ã khai trÆ°Æ¡ng má»™t tuyến dẫn má»›i, dài 1.833km, bắt đầu từ Turkmenistan và tá»›i khu tá»± trị Tân CÆ°Æ¡ng của Trung Quốc qua Uzbekizstan và Kazakhstan. Toàn bá»™ đường ống chính thức được Ä‘Æ°a vào hoạt Ä‘á»™ng ngay trong chuyến thăm của Hồ Cẩm Đào tá»›i Turkmenistan.

Ở mức tối Ä‘a, đường dẫn má»›i có thể đạt công suất 40 tá»· m³ má»—i năm và sẽ giảm sá»± phụ thuá»™c Ä‘áng kể của Turkmenistan vào Nga. Moscow từng mua khoảng 50 tá»· m³ má»—i năm từ Turkmenistan, nhÆ°ng năm ngoái hai quốc gia này Ä‘ã bất đồng về chi tiết thỏa thuận cung cấp khí và về việc nÆ°á»›c nào phải chịu trách nhiệm trong vụ nổ ống dẫn hồi tháng 4. Tuy vậy, không có gì bất ngờ khi Tổng thống Nga Dmitry Medvedev Ä‘ã tá»›i Turkmenistan để Ä‘àm phán các vấn đề năng lượng ngay sau chuyến thăm của Hồ Cẩm Đào.

NhÆ° thế, có nghÄ©a là, những gì Bắc Kinh được thì Moscow lại phải mất. Nga tiêu thụ khoảng 70- 80 tá»· m³ khí của Đông Á má»—i năm, sau Ä‘ó xuất khẩu sang châu Âu hoặc để sá»­ dụng trong nÆ°á»›c, cho phép quốc gia này tái Ä‘iều chỉnh khí từ khu vá»±c Siberi sang các thị trường châu Âu và qua Ä‘ó tối Ä‘a hóa ảnh hưởng của Nga ở khu vá»±c. Xuất khẩu dầu khí tá»± thân nó không chỉ có ý nghÄ©a quan trọng, mà nó còn tạo cho Nga công cụ đạt được lợi ích thông qua các công ty ở Châu Âu. Vá»›i việc sản xuất khí ga tá»± nhiên của Nga trì trệ nhÆ° hiện nay, việc mất Ä‘i sá»± cung cấp ga của Turkmenistan có lẽ sẽ ảnh hưởng không nhỏ tá»›i "Ä‘òn bẩy" của Nga.

Đường dẫn má»›i cÅ©ng thay đổi "thế" của Trung Quốc trong các cuá»™c Ä‘àm phán Moscow về khí ga của Nga. Hai bên Ä‘ã Ä‘i đến má»™t bản ghi nhá»› về vấn đề cung cấp khí tá»± nhiên vào tháng 3/2006, nhÆ°ng vẫn không hề có thỏa thuận cuối cùng nào được ký. Điều này cÅ©ng ảnh hưởng tá»›i Nhật Bản vì nÆ°á»›c này cÅ©ng sá»­ dụng khí tá»± nhiên dẫn qua đường ống Ä‘ó.

Cạnh tranh vẫn sẽ là đặc Ä‘iểm chính trong quan hệ Nga - Trung, nhÆ°ng cả hai chính phủ chắc chắn đủ khôn ngoan để nhận ra những lợi ích chung, và hợp tác khi có thể. Giúp ổn định các quốc gia Trung Á là má»™t trong những lợi ích chung nhÆ° thế. Cả Moscow và Bắc Kinh đều ý thức được mối nguy hiểm từ sá»± thiếu ổn định về chính trị ở các quốc gia cá»­a ngõ này. Đây sẽ là vấn xuyên suốt trong sá»± cạnh tranh giữa hai quốc gia. Những toan tính mang tính trừu tượng về cân bằng quyền lá»±c không nên làm lu mờ Ä‘i những hệ quả thá»±c tế nếu thờ Æ¡ khu vá»±c then chốt này.

Japan Times